Dokumanın Ülkelerarası İlişkilerdeki Yeri ve Önemi

Hitit ülkesinin birçok devletle siyasi ilişkileri bulunmaktadır. Bu siyasi durum, kimi zaman anlaşma metinleriyle karşımıza çıkmıştır. Örneğin; Hapalla’lı Targašnalli ile II. Muršili arasında yapılan anlaşmada dokumacı ve diğer zanaatkarla ilgili bilgilere ulaşabiliriz. KBo 5 4 numaralı metnin ilgili kısmının (Vs.) transkripsiyonu⁵⁰⁹ ve tercümesi⁵¹⁰ şu şekildedir:

35 [ŠA] ^LÚMU-NAB-TI-ma ŠA-PAL NI-IŠ DINGIR^LIM QA-TAM-MA ki-it-ta-ru ma-a-an-kán ^LÚMU-NAB-TUM IŠ-TU KUR [^URUHa-at-ti]

36 [^LÚpít-t]i-ia-an-ti-li ú-iz-zi na-an ša-ra-a da-a na-an-mu pa-ra-a pa-a-i ma-a-an-kán IŠ-TU KUR ^URUH[a-pal-la]

37 [ku-iš-k]i ŠA LÚ ^GIŠTUKUL GÍD.DA na-aš-[ma] LÚ EL-LU I-NA KUR

URUHa-at-ti ku-iš-ki ^LÚpít-ti-ia-an-ti-li ú-i[z-zi]

509 Yoram COHEN, Taboos and Prohibitions in Hittite Society, THeth 24, Heidelberg 2002, s.

103.

510 Güngör KARAUĞUZ, Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri, Konya 2002, s. 114; Gary BECKMAN, Hittite Diplomatic Texts, Atlanta 1996, s. 71.

182

38 [na-an-t]a EGIR-pa Ú-UL pé-eh-hi IŠ-[TU KUR ^U]^RUKÙ.BABBAR-ti ^LÚ MU-NAB-TUM EGIR-pa pí-ia-an-na Ú-UL a-a-ra

39 [ma-a-na]-aš ^LÚAPIN.LÁ-ma na-aš-ma-aš ^LÚ[UŠ.BAR ^L]^ÚNAGAR ^LÚAŠGAB ku-i-ša-aš im-ma ku-iš EN QA-TI nu-za-˹kán KIN˺^? Ú-UL ˹ú˺-[da-i]

40 [na-aš] hu-u-wa-a-i na-aš I-NA KUR ^URUHa-at-ti ú-iz-zi na-an ša-ra-a da-ah-hi na-an-ta EGIR-pa pé-eh-[hi]

35 Kaçakların [meselesi] aynı şekilde tanrı yemini altına yerleştirilsin. Eğer bir kaçak [Hatti ülkesinden]

36-37 kaçak gelirse, onu yakala ve onu bana geri ver. Eğer senin sorumluluğun(?) altındaki bir NAM.RA ya da hür bir erkek [Hapalla] ülkesinden, Hatti ülkesine kaçak olarak gelirse,

38 ben [onu] sana geri vermeyeceğim. Hatti ülkesinden bir kaçağı geri vermek uygun değildir.

39 Fakat [eğer] o bir çiftçi, bir dokumacı, bir marangoz, ya da bir derici ve hangi zanaatkar olursa olsun, o, işini[teslim] etmez.

40 [Fakat] o, kaçar ve Hatti ülkesine giderse, ben onu yakalayacağım ve onu sana geri vereceğim.

Yukarıdaki metinde, Hatti ülkesine kaçan ve aralarında dokumacıların da bulunduğu zanaatkarların Hapalla ülkesine tekrardan geri verileceği belirtilmiştir. Aynı durum bir NAM.RA veya hür bir erkek için geçerli değildir. Bu durum, hem Hitit ülkesi hem de Hapalla için zanaatkarların ne kadar çok önemli olduğunu, bu ülkelerin ekonomik sirkülasyonlarında önemli bir yer kapladıklarını göstermektedir.

Hititçe çivi yazılı belgelerde diğer zanaatkarlarla birlikte dokumacılardan da söz edilen başka bir antlaşma metni, KUB 6 44 numaralı Mira Kralı Kupanta-Kurunta ile II

183

Muršili arasında yapılan antlaşmadır. Metnin ilgili kısmının (Rs. IV) transkripsiyonu⁵¹¹ ve tercümesi⁵¹² şu şekildedir:

34 [ŠA^LÚMU-NAB-TI-ma] ˹ŠA˺-PAL NI-IŠ DINGIR^LIM ki-iš-ša-an 35 [ki-it-ta-ru ma-a-an-kán ^LÚMU-NA]B-TÙ IŠ-TU KUR ^URUHa-at-ti 36 [ pít-ti-ia-an-ti-l]i ú-iz-zi na-an ša-ra-a

37 [da-a na-an-mu pa-ra-a pa-a-i ma-a-a]n-kán IŠ-TU KUR ^URUMe-e-ra-a 38 [ku-iš-ki ŠA LÚ ^GIŠTUKUL GÍD.D]A na-aš-ma LÚ EL-LU ku-iš-[ki]

39 [I-NA KUR ^URUHa-at-ti ^LÚpít-ti-ia-an-ti-li ú-i]z-zi

40 [na-an-ta EGIR-pa Ú-UL pé-eh-hi IŠ-TU KUR (^URUHa-)]at-ti ^LÚM[U^? -NAB-TÙ]

41 [EGIR-pa pí-ia-an-na Ú-UL (a-a-ra ma-a-an ^LÚAPIN.LÁ-ma na-aš-m)]a

LÚUŠ.BAR 42 [^LÚNAGAR ^LÚAŠGAB ku-i-ša-aš (im-ma EN)] QA-TI 43 [(nu-za-kán ma-a-an) I-NA KUR ^URUMi-ra-a KIN] ˹Ú˺-UL ú-da-i 44 [(na-aš hu-u-wa-a-i) n(a-aš ^URUHa-at-tu)-ši ú-iz-z]i na-an ša-ra-a 45 [(da-ah-hi na-an-ta EGIR-pa)] pé-eh-hi

34 [Bir kaçak meselesi] tanrı yemini altına şöyle 35 [yerleştirilsin]: ‘[Eğer] Hatti ülkesinden [bir kaçak, 36 kaçarak senin ülkene] gelirse, onu

37 yakala ve onu bana geri ver. Eğer Mira ülkesinden,

511 COHEN, a.g.e., s. 106-107.

512 KARAUĞUZ, a.g.e., s. 127-128; BECKMAN, a.g.e., 1999, s. 80.

184

38 senin hizmetindeki(?) bir NAM.RA] ya da hür bir adam, 39 [Hatti ülkesine bir kaçak olarak gelirse,

40 ben onu sana geri vermeyeceğim]. Hatti ülkesinden bir kaçağı 41 geri vermek] uygun [değildir]. Fakat eğer o, çiftçi, dokumacı, 42 marangoz, deri işçisi veya hangi zanaatkar olursa olsun ve eğer o, 43 Mira ülkesinde işini teslim etmez

44 fakat kaçarsa ve Hatti ülkesine [gelirse], onu 45 yakalayacağım ve onu, sana geri vereceğim.

Bir önceki metinde olduğu gibi, bu metinde de, Hitit ülkesi için zanaatkarların önemini metnin ilgili kısmından anlamaktayız.

KBo 50 17 numaralı belge⁵¹³, Mitanni ülkesinin kralı Tušratta’nın oğlu Šattiwaza ile I. Šuppiluliuma arasındaki antlaşma ile ilgilidir. Metnin ilgili kısmında (Vs. 31-40) Šattiwaza, I. Šuppiluliuma’nın huzuruna geldiğinde, yalnızca üç atlı birliği, iki Hurrili ve kendiyle yola çıkmış olan iki hizmetçi olduğunu belirtmiş, ayrıca üzerinde yalnızca giydiği tek takım giysisi olduğunu ifade etmiştir. Kralın kendisine acıdığını belirten Šattiwaza, I. Šuppiluliuma’nın kendisine zırhlı atlı birlikler, ketenden çadır, çeşitli hizmetçiler, altın ve gümüş kaplar, yünden bayram için bir elbise verdiğini, prens Piyašili’ye ve onun savaşçılarına kendisini emanet ettiğini belirtmiştir. Ardından

513 Bilgi için bkz. Amnon ALTMAN, “Šattiwaza’s Declaration (CTH 52) Reconsidered”, Acts of the V. International Congress of Hititology, (Ed. Aygül SÜEL), Ankara 2005, s. 43-48.

185

Kargamıš’a ve oradan da İrrite’ye geçen Šattiwaza ve Piyašili, İrrite halkının sözleri karşısında savaşa hazır olduklarını ifade etmiştir. ⁵¹⁴

Yukarıdaki metinde Hitit kralı, kendisine sığınan Šattiwaza’ya çeşitli hediyeler vermiştir. Šattiwaza, I. Šuppiluliuma’nın yardımı karşısındaki memnuniyetini ifade etmiş ve bu durumu ayrıntılı bir şekilde belgede belirtmiştir. Bu hediyeler arasında metinde geçen dokuma ürünleri de bulunmaktadır.

Hitit dünyasını birçok yönden etkileyen Hurrilerin, Anadolu’daki varlıklarına ilişkin kanıtlara öncelikle Asur Ticaret kolonileri Çağı’ndaki belgelerden ulaşabiliriz.

Kuzey Suriye açısında ise, daha farklı bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Mari ve Alalah arşivleri, Mari, Alalah ve Ebla’da Hurrilerin varlığını göstermekte ve özellikle MÖ ikinci binin ilk dönemlerinde bölgede geniş bir Hurri yerleşimini ortaya koymaktadır.

Hurrilerin batıya doğru yayılması ve Fırat boyunca siyasi ve askeri anlamda genişlemesiyle, aynı dönemde aynı bölgede etkin olan Hititlerle karşılaşmaları ve bu iki güç arasında bir çatışmanın yaşanması kaçınılmaz olmuştur. ⁵¹⁵ Özellikle Orta Fırat ve Akdeniz sahili arasındaki bölge, Hurri ve Hititlerin birbirlerine üstünlük kurmaya çalıştıkları bölge olmuştur.⁵¹⁶ Elbette bu mücadeleler esnasında iki toplum birbirlerinden etkilenmişlerdir.

Hititler ile Hurriler arasındaki yakın ilişki ve Hurrilerin Hitit ülkesine olan etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Öncelikle din olmak üzere, dil, edebiyat, giyim-kuşam, tıp,

514 D. D. LUCKENBILL, “Hittite Treaties and Letters”, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Vol. 37, No. 3, 1921, s. 173-174; Ernst F. WEIDNER, Politische Dokumente aus Kleinasien, Leipzig 1923, s. 42-45; KARAUĞUZ, a.g.e., s. 218; BECKMAN, a.g.e., 1999, s. 45-46.

515 Trevor BRYCE, The Kingdom of the Hittites, Oxford 2005, s. 56.

516 Gernot WILHELM, The Hurrians, Warminster 1989, s. 24.

186

büyü gibi pek çok alanda Hurriler, kendilerinden ve özellikle de Mezopotamya’dan birçok hususu Hititlere aktarmış veya bu hususların Hititlere aktarılmasında aracı olmuşlardır. Öyle ki, Hurrili isimler taşıyan ve Hitit hanedanlığına mensup olan kimseler dahi bulunmaktadır. Hurri kökenli olup Hitit yönetiminde önemli roller üstlenmiş kişiler ve onların etkisiyle, Hitit siyasi tarihi ve kültürü biçimlenmiştir.⁵¹⁷

Hurriler yukarıda da bahsettiğimiz gibi, şüphesiz Hititleri dokuma alanında da etkilemişlerdi. Bunun Hititçe çivi yazılı belgelerdeki en açık göstergesi TÚG.GÚ.È.A Hurri isimli “Hurri gömleği” tabiridir. Biz Hititçe çivi yazılı birçok belgede bu kıyafet türünün geçtiği metin yerlerine rastlamaktayız. Elbette farklı metinlerde az da olsa geçen Kıbrıs keteni, İkkuwaniya-giysisi gibi çeşitli bölgeleri ifade eden kıyafet türleri de bulunmaktadır. Ancak bunların hiçbiri, metinlerde Hurri gömleği kadar çok yer almamıştır. Kısacası Hurri gömleği, Hititlerin sıklıkla kullandıkları kıyafetlerin başında gelmektedir.

TÚG.GÚ.È.A Hurri kelimesine dini, hukuki, envanter gibi birçok metinde rastlamaktayız. Ayrıca bahsettiğimiz bu Hurri gömleğinin bir de üreticisi olduğunu, KBo 5 7 numaralı arazi bağış listeleri ile ilgili bir metinden öğrenmekteyiz. Belgenin Rs., 3.

ve 13. satırlarında yer alan “^LÚEPIŠ ^TÚGGÚ.È.A Hurri” tabiri, Hurri gömleğinin özel bir üreticisinin olduğunu bize kanıtlamaktadır.⁵¹⁸

KBo 16 47 numaralı metin, Orta Hitit dönemine tarihlendirilen ve Hitit kralının isminin bilinmemesi sebebiyle tam bir tarihleme yapılamayan bir anlaşma metnidir.

Metinde problem olan yer Mutamutašša kentidir. Metinden bir Hitit kralı ile Huhalzalma arasında bir anlaşma yapıldığını öğrenmekteyiz. Metnin konumuzla ilgili satırı şu

517 YİĞİT, a.g.m., 2015, s. 57.

518 RIEMSCHNEIDER, a.g.m., s. 348.