Diğer İslam Beldeleri ile Olan Yakın İlişkilerin İlmî Hayata ve Hadîs İlmine

Sicilya’nın birçok İslam ülkesi ile birçok yönden yakın ilişkisi vardı ama bizim bu kısımda değineceğimiz husus, ilmî ve kültürel açıdan durumudur. Bu ülkelerin başında Endülüs gelmektedir. Sicilya ve Endülüs, aralarında siyasi anlaşmazlıklar bulunmasına rağmen ilmî ve kültürel açıdan çok yakın ilişki içerisindeydi.

Sicilya'nın Endülüs, Tunus, Kayrevân, Şam, Mısır ve diğer İslam ülkeleri ile etkileşiminin sonucunda her ne kadar Sicilya, birçok İslam ülkesine özellikle de Endülüs'e uzaklığı sebebi ile ilmî hayattan çok uzakmış gibi düşünülse de, karşılıklı verilen ilmî icâzetler ve ilim talebi için yapılan seyahatlar, ayrıca Hac için aylarca süren yolculuklar esnasında, farklı islamî merkezlerden yola çıkan âlimlerin birlikte uzun zaman geçirebilme fırsatı bulmaları, yine bu beldelerdeki ilmî merkezlerde alanında uzman âlimler ile yapılan karşılıklı ilmî çalışmalar neticesinde; İslam alemine bırakılan eşsiz ve büyük bir miras ortaya çıkmıştır. Bu durum düşünüldüğünde her ne kadar birçok eser günümüze kadar gelememiş olsa da yapılan tüm çalışmaların fedakârlık ve bin bir emekle dolu olduğu; günümüze gelebilmiş olan az sayıdaki eserler aracılığıyla gözler önüne serilmektedir.

Tabii ki bu ilmî ve kültürel alışveriş, Endülüs ile sınırlı değildi. Yukarıda da değindiğimiz gibi bilhassa yapılan Hac ibadeti sırasında, adeta tüm âlimler, bal yapmak için kovana doluşan arılar misali, Mekke ve Medine’de toplanıyorlar, Kur’an ve Sünnet’in gölgesinde karşılıklı bilgi alışverişinde bulunuyorlar, bu durumun neticesinde de hem ilim taliplilerinin hem de ümmetin faydalanacağı eşsiz eserler ortaya koyuyorlar ve gelecek nesillere de paha biçilmez bir miras bırakıyorlardı.

Bu bölümde ismini söylemeden geçemeyeceğimiz bir belde Kayrevan’dır. Özellikle Bu beldenin âlimi ve kadısı Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî (Sahnûn) (240/854) de Sicilya’ya olan katkısı sebebiyle önemlidir.

Sahnûn’un Sicilya ile doğrudan bağlantısı olduğuna dair bir bilgiye rastlamadık, bununla beraber Sahnûn’un, hem Sicilya’yı doğrudan etkileyen Esed b. el-Furât’ın (213/828) öğrencisi olması hem de Esed’den sonra Mâlikî mezhebinin öncelikle Kayrevan’da ve İfrîkıyye bölgesinde, sonrasında ise Sicilya’da hızla yayılmasındaki rolünü düşünürsek, Sahnûn’un Kayrevan ile her bakımdan sıkı ilişkiler içerisinde olan Sicilya’ya karşı kayıtsız kalması mümkün gözükmemektedir. Sicilya’da, Mâlikî mezhebinin, kendisinin talebeleri ve

Sicilya Mâlikî fakîhlerinin fıkhî meselelerde esas aldığı Esed b. el-Furât’ın el-Esediyye adlı eserinin tashihi niteliğindeki eseri el-Müdevvene vasıtasıyla yayıldığı ortadadır.

Sahnûn’un hiçbir şekilde Sicilya’ya ayak basmadığı düşünülse bile, kendisinin Esed b.

el-Furât’ın talebesi olduğu dikkate alınırsa, ayrıca Sicilya’da ilim halkalarında el-Muvatta’dan sonra birinci derecede yer edinen ve ilmî hayata yön veren eseri el-Müdevvene’nin ve onlarca talebesinin Sicilya’ya hadîs alanında yaptıkları katkılar düşünüldüğünde, kendisinin Sicilya’yı ne denli etkilediği ortadadır. Tüm bunlar göz önüne alınınca Sicilya ile doğrudan bir alakası olmasa da, Sicilya’daki ilmî birikimden bahsediyorsak bu hususta Sahnûn’dan konuşmamanın bir eksiklik olacağı kanaatindeyiz.

Sahnûn tıpkı İmâm-ı Malik (179/795) gibi, idarecilerden uzak durup tamamen ilme yönelmeyi tercih etmiştir. Eğer mücbir sebepler olmamış olsaydı kadılık gibi bir vazifeyi asla kabul etmeyeceğini defalarca etrafındakilere söylediği gibi bunu yaşantısıyla da göstermiştir.

Kayrevan’a oldukça uzak mesafede bulunan bir zeytinlikten geçimini sağlayarak idareden uzak kalmayı tercih etmiştir. Öğrencileri de diğer mezhep âlimleri gibi Sahnûn’un hiçbir zaman devlet vazifesine rağbet etmediğini söylemişlerdir.¹¹⁰ Sahnûn, küçüklüğünden beri keskin görüşlülüğü ve zekasıyla maruf bir kuş olan; “Sahnûn” lakabıyla tanınmıştır. Bu lakap kendisine, hadîs ehl-i bazı şeyhler tarafından tahsil hayatı boyunca derslerde zekasının kuvvetli oluşu ve ileri görüşlülüğü sebebiyle verilmiştir. Onun farkı daha sıbyan mekteplerindeyken göze çarpmaktaydı.

Hocası fakîh Behlûl b. Râşid onu, ilimde derinleşmesi ve Ali b. Ziyâd et-Tûnusî’nin (183/799) elinde yetişmesi için Tunus şehrine Sahnûn’la birlikte kendisine ait birçok kitapla beraber Ali b. Ziyâd et-Tûnusî’ye gönderdi. Sahnûn’a referans olarak şöyle bir pusula yazdı:

“ لج و زع لله ملعلا بلطي لجر يف كيلا تبتك ينا” “İlmi, yalnızca Allah azze ve celle için talep eden bir adam hakkında sana yazdım.” Sahnûn’daki potansiyeli görererek Mâlik’in el-Muvatta eserini kendisine okuttu ve onunla özel olarak ilgilendi. Sahnun’un el-Muvatta’ı anlayışında, kavrayışında, içselleştirişinde Ali b. Ziyâd’ın emeği büyüktür. Sahnûn (188/803) yılında Mekke rıhlesinde, İmam-ı Mâlik’in (179/795) büyük öğrencilerinden ders almıştır. Medine’de Abdullâh b. Nâfi’ (206/822) Enes b. Iyâz gibi âlimlerden de ders almıştır.¹¹¹

110 Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb, el-İmâmü Sahnûn, Kahire, Trablus, Londra, Dâru’l-Fercânî, s. 145.

file:///C:/Users/user/Downloads/NoorBook.com%20%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A7%D9

%85%20%D8%B3%D8%AD%D9%86%D9%88%D9%86%203%20%20(1).pdf 28.05.2021 tarihinde erişilmiştir.

111Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb, el-İmâmü Sahnûn, Kahire, Trablus, Londra, Dâru’l-Fercânî, s. 66-67.file:///C:/Users/user/Downloads/NoorBook.com%20%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A7%

D9%85%20%D8%B3%D8%AD%D9%86%D9%88%D9%86%203%20%20(1).pdf 28.05.2021 tarihinde erişilmiştir..

Doğu gezisinde Mısır’a uğrayan ve burada Kâsım ile görüşen Sahnûn, İbnü’l-Kâsım’ın (191/806) ilim ve fıkha dair kendisinde ne varsa, adeta Sahnûn’a hibe etmesiyle Mâlikî fıkıh kitabı Müdevvenetü’l-kübrâ adlı eserini oluşturmuştur. Abdurrahmân b. el-Kâsım’ın Mısır’da muallim olarak kalmasını istemesine rağmen Sahnûn, İfrîkıyye’ye dönmeyi tercih etmiştir. Yine Sahnûn’un ilmî ve fıkhî kimliğinin oluşmasında etkili olan âlimlerden biri de İmâm-ı Mâlik’in ellerinde yetişmiş olan Abdullâh b. Vehb b. Müslim el-Kuraşî’dir (197/813). Fıkhını İmâm-ı Mâlik’ten alan Ebû Ömer el-Kaysî Eşheb b. Abdilazîz b. Dâvud b. İbrâhîm (204/819) Sahnûn’un ilmi birikiminde etkili olan hocalarından olup bu âlim aynı zamanda Sicilya fatihi Esed b. el-Furât’ın da hocasıdır. Buhârî ve birçok âlimin kendisinden rivayette bulunduğu; Asba’ b. el-Ferec b. Saîd b. Nâfi’ de Sahnûn’un fıkhının oluşumunda oldukça etkili bir âlimdir.¹¹²

Sahnûn’un fıkhının oluşumunda o kadar çok âlim vardır ki, burada bütün bunları zikretmek mümkün olmayacaktır.¹¹³ Tabii ki bu âlimlerin içinde Sahnûn’un (240/854) ilmî hayatının oluşumunda en büyük katkı İbnü’l-Kâsım’a (191/806) aittir. Çünkü Esed (213/828), İbnü’l-Kâsım’dan dinlediği rivayetler sonucu el-Esediyye adlı eseri yazmış, birçok öğrencisi kendisinden rahatlıkla alabildiği halde, öğrencisi Sahnûn’un, eserine yönelik eleştirileri sebebiyle kendisine bu çalışmasını vermek istememiştir. Aralarında geçen bu anlaşmazlık neticesinde Sahnûn, Mısır’ giderek İbnü’l-Kâsım’a yönelmiş ve el-Muvatta’dan sonra ikinci sıraya yerleşen Sicilya ve Mağrib şehirlerinde ve dışarıda da birçok ders halkasında ders kitabı olarak okutulan el-Müdevvene isimli eserini ortaya koymuştur.

Sicilya ile Mısır arasındaki ilmî ve kültürel ilişki en az Kayrevan ile olan ilişkisi kadar kadar önemlidir. Karşılıklı yapılan rıhleler sebebiyle her iki İslam beldesindeki âlimler birbirlerinden faydalanmışlardır. Yanı sıra her iki beldede de âlimler yetkin oldukları alanda ders halkaları oluşturarak uzun yıllar buralarda öğrenci yetiştirmişlerdir. Bu duruma birkaç âlimin ismiyle örnek verecek olursak, İbn Fahhâm es-Sıkıllî (516/1122), Mısır’da hadîs ve kıraat ilmi alanında derin izler bırakan âlimlerin başında gelir. Yine Ebu’l-Kâsım Abdurrahmân b. Muhammed b. Yûsuf es-Serakûsî (ö?) Mısır’da hadîs dersleri vermiş ayrıca Kıraat alanında da kendisine ait bir ders halkası olup birçok öğrenci yetiştirmiştir.

112 Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb, el-İmâmü Sahnûn, Kahire, Trablus, Londra, Dâru’l-Fercânî, s. 88-93.file:///C:/Users/user/Downloads/NoorBook.com%20%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A7%

D9%85%20%D8%B3%D8%AD%D9%86%D9%88%D9%86%203%20%20(1).pdf 28.05.2021 tarihinde erişilmiştir.

113 Bkz. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb, el-İmâmü Sahnûn, Kahire, Trablus, Londra, Dâru’l-Fercânî.

file:///C:/Users/user/Downloads/NoorBook.com%20%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A7%D9

%85%20%D8%B3%D8%AD%D9%86%D9%88%D9%86%203%20%20(1).pdf 28.05.2021 tarihinde erişilmiştir.

2.3.2.4.Evlerde Verilen Özel Derslerin İlmî Hayata ve Hadîs İlmine Katkısı ve Önemi Terâcim kitapları, Sicilya’da evlerde özel olarak verilen derslerin halka ve çok sayıda âlime yapmış olduğu katkıdan bahseder.

Mesela kaynakların işaret ettiğine göre, Ebû Muhammed Ammâr b. Mansûr el-Kelbî (ö?) Sicilya’daki meşhur idareci ve hadîs âlimlerinden biridir. Kendisi, birçok âlim gibi içinde fazilet, ilim, yetkinlik, fıkıh barındıran bir evde böylesine güzel bir ortamda yetişmiştir.¹¹⁴ Sicilya’da alanında uzman birçok âlimin ilk eğitim aldıkları yer mescitlerden önce evlerdir.