DeğiĢken Sayısının ve Çevresel Faktörlerin Etkisi

Bu kısımda, önce model 1 ile model 2 sonuçları, daha sonra da model 3 ile model 4 sonuçları değişken sayısının ve çevresel faktörlerin etkisinin incelenmesi amacıyla karşılaştırılmıştır. Öncelikle model skor ortalamaları ele alınarak modellerde kullanılan değişken sayısı artınca skor ortalamalarının ne kadar artış gösterdiği ve kaç şirketin daha yüksek skor elde ettiği incelenmiştir. Daha sonra da, şirketlerin sıralamaları incelenerek eklenen çevresel faktörün etkisi ölçülmüştür.

Veri zarflama analizinde modellerde kullanılan değişken sayısı arttıkça elde edilen teknik etkinlik skorları ya aynı kalmakta ya da artış göstermektedir. Ancak, bu durum fazla değişken içeren model, az değişken içeren modeldeki tüm değişkenleri içeriyorsa geçerlidir. Çalışmada model 1 ile model 2 arasındaki ve model 3 ile model 4 arasındaki tek fark çevresel faktörlerdir. Yani bir model çevresel faktör hariç diğer modeldeki tüm değişkenleri içermektedir. Model 1 ve model 3 çevresel faktör içermezken model 2 ve model 4 diğer değişkenlere ek olarak çevresel faktör de içermektedir. Eklenen ekstra değişkenlerin şirket skorları üzerinde bir etkiye sahip olup olmadığını belirlemek amacıyla modeller analiz edilmiştir.

Öncelikle model 1 ile model 2 skorları kıyaslanmıştır. Model 2‟de model 1‟deki dört değişkene (iki girdi, iki çıktı) ilaveten çevresel faktör olarak “ters yoğunluk endeksi”

değişkeni eklenmiş ve modellerin skorları CRS ve VRS varsayımları altında analiz edilmiştir.

Tablo 5-15‟te görüldüğü gibi, model 1 için hesaplanan CRS ve VRS skor ortalamaları sırasıyla % 64 ve % 74 iken model 2‟de çevresel faktörün modele dahil

143 edilmesiyle birlikte skor ortalamaları CRS ve VRS için sırasıyla % 80‟e ve % 87‟ye çıkmıştır. Eklenen çevresel faktör hem CRS hem de VRS varsayımları altında 16 şirketin etkinlik skorunu artırmış, 5 şirketin skoru ise değişmemiştir. Ancak CRS varsayımında model 1‟de iki tane etkin şirket olduğu dikkate alındığında etkinlik skoru artmayan sadece üç şirket vardır. Benzer şekilde VRS varsayımı altında dört şirket etkin çıktığı için aslında etkinlik skoru artmayan sadece bir şirket vardır.

Tablo 5-15: Ekstra Değişkenin Etkinlik Skorlarına Etkisi (Model 1-Model 2)

Model 1 Skor Ortalaması

Model 2 Skor Ortalaması

Ortalama Skor Farkı

Daha Yüksek Skor Elde Eden ġirket Sayısı

CRS TE 64% 80% 16% 16

VRS TE 74% 87% 13% 16

Model 3 ile model 4 ele alındığında ise model 4‟te model 3‟teki üç değişkene (bir girdi, iki çıktı) ilaveten çevresel faktör olarak “hat uzunluğu” değişkeni eklenmiş ve modellerin skorları CRS ve VRS varsayımları altında analiz edilmiştir.

Tablo 5-16: Ekstra Değişkenin Etkinlik Skorlarına Etkisi (Model 3-Model 4)

Model 3 Skor Ortalaması

Model 4 Skor Ortalaması

Ortalama Skor Farkı

Daha Yüksek Skor Elde Eden ġirket Sayısı

CRS TE 60% 73% 13% 19

VRS TE 74% 85% 11% 17

Tablo 5-16‟da model 3 ile model 4 skorları CRS ve VRS varsayımları altında analiz edildiğinde model 3 için hesaplanan CRS ve VRS skor ortalamaları sırasıyla % 60 ve

% 74 iken model 4 de çevresel faktörün de modele dahil edilmesiyle birlikte skor ortalamaları CRS ve VRS için sırasıyla % 73‟e ve % 85‟e çıkmıştır. Eklenen çevresel faktör CRS varsayımı altında 19 şirketin, VRS varsayımı altında da 17 şirketin

144 etkinlik skorunu artırmıştır. Ancak CRS varsayımında model 1‟de bir tane etkin şirket olduğu göz önünde bulundurulduğunda etkinlik skoru artmayan sadece bir şirket vardır. Benzer şekilde VRS varsayımı altında iki şirket etkin çıktığı için, aslında etkinlik skoru artmayan sadece iki şirket vardır.

Ekstra değişkenin model skorları üzerindeki etkisinin incelendiği yukarıda yapılan her iki kıyaslama neticesinde elde edilen sonuçlar, teoriyle uyumlu olarak, değişken sayısı arttıkça etkinlik skorlarının ya arttığını ya da değişmediğini göstermektedir.

Eklenen ekstra değişkenin skorlara etkisi incelendikten sonra çevresel faktörlerin skorlara olan etkisini yine model 1 ile model 2 ve model 3 ile de model 4 kıyaslanarak incelenmiştir. Çevresel faktör içeren modeller, içermeyen modellere göre zaten fazladan bir değişken içerdiği için daha yüksek etkinlik skorlarına sahiptir. Bu durum yukarıda yapılan açıklamalardan net bir biçimde görülmüştü.

Dolayısıyla çevresel faktörlerin etkisini görebilmek için model skorlarını kıyaslamak yerine, model skorları arasındaki korelasyon katsayılarına ve şirketlerin sıralamalarına bakılmıştır.

Model 1 ile model 2 arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla CRS skorları için % 59, VRS skorları için % 67 ve SE skorları için ise % -13 olarak gerçekleşmiştir.

Model 3 ile model 4 arasındaki korelasyon katsayıları ise sırasıyla CRS skorları için

% 89, VRS skorları için % 69 ve SE skorları için ise % 65 olarak gerçekleşmiştir.

Model 1 ile model 2 skorları arasındaki korelasyon katsayıları genel olarak düşük çıkmıştır. Model 3 ile model 4 arasında ise CRS skorları haricinde diğer korelasyon katsayıları düşük çıkmıştır. Korelasyon katsayısının düşük çıkması söz konusu

145 çevresel faktör değişkeninin bazı şirketlerin skorları üzerinde etkili olduğu anlamına gelmektedir.

Modeller arasındaki korelasyon katsayılarına ek olarak, şirketlerin sıralamaları da analiz edilmiştir. “1” numara en iyi performans gösteren şirketi, “21” numara da en kötü performans gösteren şirketi temsil etmektedir. Model 1 ile model 2 için en düşük korelasyona sahip olan SE skorları için ve en yüksek korelasyona sahip olan VRS skorları için şirketler sıralanarak farklarına bakılmıştır. Model 3 ile model 4 için ise yine en düşük korelasyona sahip olan SE ile en yüksek korelasyona sahip olan CRS skorları için şirketler sıralanarak farklarına bakılmıştır. Çevresel faktör değişkeni açısından olumsuz bölgelerde faaliyet gösteren şirketlerin sıralamalarının, çevresel faktörün modellere dahil edilmesiyle birlikte olumlu bölgelerde faaliyet gösteren şirketlere nazaran daha düşük çıkması beklenmektedir. Özellikle şehirleşmenin ve nüfus yoğunluğunun düşük olduğu bölgelerde faaliyet gösteren şirketler, çevresel faktörlerin ilgili modellere dahil edilmesiyle birlikte, daha yüksek skorlara ve daha düşük sıralamalara sahip olmuşlardır.

Öncelikle model 1 ile model 2 arasındaki sıralama farkları incelenmiştir. Aşağıdaki Tablo 5-17‟de SE sıralama farklarına bakıldığında, 9 şirketin sıralamasının arttığı, 10 şirketin sıralamasının azaldığı, 2 şirketin sıralamasının ise değişmediği görülmektedir. Benzer şekilde VRS sıralama farklarına bakıldığında ise, 8 şirketin sıralamasının arttığı, 7 şirketin sıralamasının azaldığı, 6 şirketin sıralamasının ise değişmediği görülmektedir. Yani hem SE‟de hem de VRS‟de çevresel faktörün skorlar üzerinde olduğu gibi sıralamalar üzerinde de etkisi fazladır. Dolayısıyla çevresel faktörün dahil olduğu model 2, model 1‟e göre daha uygundur.

146 Tablo 5-17: Şirketlerin Model 1 ile Model 2 Skorlarına Göre Sıralaması

ġirket SE Sıralaması VRS Sıralaması Model 1 Model 2 Fark Model 1 Model 2 Fark

EDAġ 1 3 7 -4 5 1 4

EDAġ 2 21 1 20 14 1 13

EDAġ 3 17 18 -1 21 14 7

EDAġ 4 15 15 0 19 19 0

EDAġ 5 18 11 7 17 13 4

EDAġ 6 16 14 2 16 16 0

EDAġ 7 6 19 -13 13 15 -2

EDAġ 8 8 17 -9 20 21 -1

EDAġ 9 14 21 -7 12 1 11

EDAġ 10 9 13 -4 15 20 -5

EDAġ 11 5 8 -3 10 17 -7

EDAġ 12 10 12 -2 8 11 -3

EDAġ 13 13 9 4 1 1 0

EDAġ 14 2 1 1 1 1 0

EDAġ 15 12 10 2 11 18 -7

EDAġ 16 10 6 4 9 12 -3

EDAġ 17 1 1 0 1 1 0

EDAġ 18 20 1 19 1 1 0

EDAġ 19 4 16 -12 7 1 6

EDAġ 20 19 1 18 6 1 5

EDAġ 21 7 20 -13 18 1 17

Şimdi de model 3 ile model 4 arasındaki sıralama farklarına bakılacaktır. Aşağıdaki Tablo 5-18‟de SE sıralama farklarına bakıldığında, 12 şirketin sıralamasının arttığı, 8 şirketin sıralamasının azaldığı, 1 şirketin sıralamasının ise değişmediği görülmektedir. Benzer şekilde CRS sıralama farklarına bakıldığında, 9 şirketin sıralamasının arttığı, 11 şirketin sıralamasının azaldığı, 1 şirketin sıralamasının ise değişmediği görülmektedir. Yani hem SE‟de hem de CRS‟de çevresel faktörün skorlar üzerinde olduğu gibi sıralamalar üzerinde de etkisi fazladır. Dolayısıyla çevresel faktörün dahil olduğu model 4, model 3‟e göre daha uygundur.

147 Tablo 5-18: Şirketlerin Model 3 ile Model 4 Skorlarına Göre Sıralaması

ġirket SE Sıralaması CRS Sıralaması Model 3 Model 4 Fark Model 3 Model 4 Fark

EDAġ 1 4 7 -3 9 12 -3

EDAġ 2 21 18 3 21 20 1

EDAġ 3 17 13 4 20 17 3

EDAġ 4 15 12 3 16 13 3

EDAġ 5 18 16 2 19 15 4

EDAġ 6 16 17 -1 14 11 3

EDAġ 7 3 15 -12 10 9 1

EDAġ 8 10 8 2 18 21 -3

EDAġ 9 2 20 -18 12 16 -4

EDAġ 10 13 3 10 4 3 1

EDAġ 11 5 4 1 4 6 -2

EDAġ 12 6 5 1 7 8 -1

EDAġ 13 8 9 -1 2 4 -2

EDAġ 14 7 10 -3 3 5 -2

EDAġ 15 9 6 3 11 14 -3

EDAġ 16 14 11 3 8 10 -2

EDAġ 17 1 1 0 1 1 0

EDAġ 18 20 21 -1 15 19 -4

EDAġ 19 11 2 9 6 2 4

EDAġ 20 19 18 1 17 18 -1

EDAġ 21 12 14 -2 13 7 6

Yapılan analizler sonucunda çevresel faktör içeren model 2 ve model 4‟ün, çevresel faktör içermeyen model 1 ve model 3‟e göre daha uygun olduğu değerlendirilmektedir. Model 2 ile model 4 arasında ise model 4‟ün şirketlerin performanslarının ölçümünde kullanılmasının daha uygun olduğu düşünülmektedir.

Literatüre bakıldığında da mali girdi kullanılan modellerin düzenleyici kurumlar tarafından daha sık kullanıldığı görülmektedir. Zira elektrik dağıtım şirketlerinin maliyetini etkileyen birçok faktör vardır. Model 4‟te kullanılan “işletme giderleri”

değişkeni bu maliyet kalemlerinin toplamından oluşmaktadır. Ancak model 2‟de maliyet kalemi olarak sadece personel sayısı ile hat uzunluğu ele alınmaktadır.

148 Halbuki şirketlerin bu iki girdi haricinde de birçok maliyet unsuru vardır. Bu nedenle şirketlerin maliyet yapısını model 4‟ün model 2‟ye göre daha iyi temsil ettiği düşünülmekte ve model 4, model 2‟ye tercih edilmektedir.