Dönüm Noktası : Endüstri Devrimi ve Fransız İhtilali

Bu dönemde sanat, bilim ve siyaset seyahatlerinden başka sağlık için yapılan seyahatlerde önem kazanmaya başlamıştır. Önceleri gerçek hastalar kaplıcalara gitmekteydi. 16.yy. sonunda Avrupa kıtasında (İngiltere hariç) tedavi amacına yönelik 12 kaplıca bulunmaktadır. Daha sonraları ise kaplıcalar yalnızca tedavi amacıyla gidilen sağlık merkezleri olmaktan çıkmış zevk için gidilen sosyal merkezlere dönüşmeye başlamışlardır.

kazandırmış, kısa zamanda büyük kentlerin varoşlarında oturan yeni bir

“endüstri işçisi tipi” oluşmuştur. Ortaçağ boyunca süren zanaat hayatı ve lonca düzeni kitle üretiminin başlamasıyla bozulmuştur. Küçük zanaat hayatının usta ve kalfaları yeni ortaya çıkan fabrika endüstrisinin vasıflı ve yarı-vasıflı işçileri haline gelmişler. Vasıfsız işçiler ise kentleşme yoluyla endüstri merkezlerine dolan tarımdan kopup gelen geniş kitlelerden sağlanmıştır.

Ancak ticaret ve ticari kurumların gelişimi, modern endüstriyel kurumların gelişiminden daha önce ortaya çıkmıştı. Amerika’nın keşfinden önce büyük ticaret ve kapitalizmin temel kaynağı durumundadır. Haçlı seferlerinden sonra yakın ve uzak doğuyla başlayan deniz ticareti İtalyan şehir devletlerinde büyük kapital birikimine yol açmıştır. Hollanda ve Flemenk ise önemli ticaret yolları okyanuslara kayınca dünyanın belli başlı mal ambarları durumuna gelmişlerdir. İtalya’da olduğu gibi Hollanda’da da kapitalizm başlangıçta ticari niteliğini korumuş fakat daha sonra finans, imalat sektörü ve nihayet endüstriye uygulanmıştır.

Fransa’nın ekonomik gelişmesi bu dönem kıta Avrupa’sında süren “Yüzyıl Savaşları” dolayısıyla gecikmiş fakat hem savaş dışı kalan ve hem de Avrupa ülkelerine büyük miktarda tahıl be yiyecek satan İngiltere, bu durumdan en karlı çıkan ülke olmuştur.

Amerika’nın keşfi kıtalararası ticaretin yoğunlaşması, altın ve gümüş gibi değerli madenlerin 16. yüzyıldan itibaren hızla Avrupa’ya akmasına neden olmuştur. Özellikle İspanya ve Fransa’da piyasalarda tedavül eden altın kısa bir süre içinde beş misline çıkar. İşte bu durum büyük bir enflasyona ve para krizine yol açmıştır. Fakat bu değerli maden ve para bolluğu, menkul kapitalin gitgide daha da büyümesine yol açmıştır. Menkul zenginliklerin artışı, birçok ekonomik kavramın yaratılmasına, merkantil politikalara ve ulusal ekonomilerin koruyucu uygulamalarına neden olmuştur. Bu merkantalist politikalar 17. yüzyıl boyunca sürmüştür.

Hazineye altın ve gümüş sağlanmasının o devirler için en önemli yolu iç ve özellikle dış ticaretin gelişmesidir. Böylece en fazla ticarete önem verdiğinden bu görüşe tüccar mercatore sözcüğünden gelmek üzere

“merkantilizm” adı verilmiştir. Bu düşünüşü güden iktisatçılar özellikle dış ticaret yolu ile altın ve gümüşün ülkeye girmesi ve orada kalması için ithalatı kısmayı ve ihracatı arttırmayı öğütlemişler içerde de devletin vergi gelirini arttırmak için bazı himaye (koruma ve teşvik) (isteklendirme) yollarını sağlık vermişlerdi. (Baysal, 1984:22) buna örnek “ Fransız Maliye Bakanı Colbert, altın sikkelerin dışarıya akmasını önlemek, Hollanda’nın ekonomik üstünlüğünü frenlemek için himayeci ve koruyucu politikalar uygulamış ve dışarıya daha fazla mal satarak değerli maden elde etmek için devlet eliyle imalathane ve atölyeler kurmuştur.

Fakat Avrupa çapında uygulanan ulusal ekonomileri koruyucu önlemler, ticari ilişkilerin gelişmesini frenleyince, koruyucu önlemlere karşı şiddetli

eleştiriler, yaygınlaşmış ve liberal kapitalist eğilimler gitgide ağırlaşmaya başlamıştır. Fizyokrat adı verilen yeni düşünceye sahip iktisatçılar çözüm yolunu doğada bulmuşlardır. İktisadi yaşam dahi fizik bir varlık olarak gibi düşünüldüğüne göre kuruluş ve işleyişi doğanınkinden farklı olmaması gerekir. Doğa insan elinin bir müdahalesi olmadan kendi kendine nasıl işleyip yürüyor ve öylece pürüzsüz bir uyum kuruyorsa ekonomik yaşamda (doğanın bir parçası olduğuna göre) ancak kendi durumuna bakıldığında kusursuz bir uyum ve düzen olabilirdi. Fizyokratlar bu düşünceyle merkantilistlerin aksine devlet müdahalesine şiddetle karşı çıkmışlar “liberalizm” denilen akımın öncüsü olmuşlardır. “bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler “genel kuralı bu anlayışın 18. asırdan beri parolası durumuna gelmiştir.

Endüstriyel kapitalizm gelişimine ise İngiltere’de rastlanmaktadır.

İngiltere’de Endüstri Devrimini hazırlayan faktörler altı başlık altında toplanabilir.

Nüfus Devrimi

XVIII yy. başlarında 6 milyon civarında olan İngiltere ve Galler nüfusu 1870’lerden itibaren hızlı bir artış süreci içine girdi. Bu artışın nedeni ölüm oranlarındaki düşüşten kaynaklanmasındandır. Bunun nedeni ise tıbbın gelişmesi kinin, penisilin, sülfamit gibi ilaçların bulunması çiçek

Tarım Devrimi

İngiliz iktisat tarihçileri tarafından İngiliz endüstri devrimi ile tarım evrimi adeta özdeşleştirilmiştir. (Mingay, 1966) İngiliz tarımının belirgin özelliği, büyük ölçekli işletmeler ve yoğun hayvan besiciliğidir. Tohum makinesinin, üçgen sabanın ve harman makinesinin icatları; nadas ve rotasyon şekillerinin terk edilerek dönüşümlü olarak baklagil ekilmesi, ürünün ve verimin arttırılmasını ve hayvanlar için daha bol kış yemi elde edilmesini sağlamıştır. Su künklerinin kullanılması ve bataklık toprakların kurutulması ve sert toprakların sürülüp ekilmesi ile mümkün olmuştur.

Ayrıca ada oluşunun avantajıyla Avrupa’daki yedi yıl savaşlarından Fransız ihtilali ve Waterloo ile sonuçlanan Avrupa krizinden fazla etkilenmediği gibi bu dönemde tarım ürünleri ihraç eden İngiltere sanayileşme için gereken sermayeyi elde etmiştir.

Ticaret Devrimi

İngiltere, ticari ilişkilerini geliştirmiş ve deniz aşırı ülkelerde yeni pazarlar açmıştır. Bol miktarda sahip olduğu yünü yeni tekniklerle işleyerek kaliteli yünlü kumaşları komşularından daha ucuza satarak imalata dayalı bir ihracat düzeni kurmayı başarmıştır. (Davis, 1954, 150) İngiltere kurduğu sömürgelerle de daha ucuz işgücü ve ucuz hammadde sağlayarak elde ettiği mamulleri diğer ülkelere yüksek fiyatla satmaktaydı. Dünya ticaret ağının merkezinde elverişli limanı, korumalı demirleme yerleri, büyük iskelesi ve depoları, zengin ve büyük bankaları,

deniz sigorta şirketleri Londra’da bulunuyordu. Londra’nın Dünyanın mali merkezi durumuna gelmesi İngiliz tüccarının, gemici ve denizcilerinin gelirlerine katkıda bulundu. Ayrıca Kuzey Amerika’da yüksek verimli yeni pamuk tarlalarının tarıma açılması ve pamuk çırçırlama makinesinin bulunması, İngiltere’de fabrika sistemi ve tekstil alanında ortaya çıkan yeni icatlar ve sağlanan maliyet ve fiyat düşüşleri pamuklu dokumaya dünya çapında talep yarattı.

Taşıma ve Ulaşım Sistemi

İngiltere coğrafyası nehir ve ırmaklar ağına sahiptir ve hacimli ağır malların en kolay ve en ucuz taşıma yolu da suyoludur. Ayrıca ülkenin ada oluşu liman şehirleri arasındaki deniz yolları ulaşımını da kolaylaştırmaktadır. Kanalların İngiliz ekonomisine en büyük katkısı, kömürün tüketiciye daha makul fiyatlarla ulaşması ve böylece demir dökümhanelerinin maliyetlerini düşürmüş olmasıdır. (Jakman, 1916:

426)

Pamuklu Sanayi

Uçan mekiğin, tarama makinesinin ve pamuk ipliği makinesinin icatları birkaç yıl içinde ev sanayinden kitleler halinde kopuş başlamış, sanayi üretimini kısıtlayan engeller ortadan kalkmış ve büyük ölçekli fabrika

Bu da girişimlere imkan tanımıştır. Fabrika düzenine geçişle beraber ise yeni bir toplumsal sınıf ortaya çıkmıştır.

Demir Döküm Sanayi

Başlangıçta İngiliz demir- döküm sanayi odun kömüründen yaralanıyordu.

Abraham Darlay’ın demiri kok kömürü ile eritmeyi başarması ve Boulton ve Watt’ın buhar makinesi bir dönüm noktası olmuştur. (Hyde, 1977:23) 18. yy. son çeyreğinden itibaren demir, köprü ve bina işlerinde geniş ölçüde kullanılmaya başlamıştır. Demir döküm sanayi sayesinde yapılan makineler teknolojik gelişmenin sürekliliğini sağladı ve bu kendi kendini besleyen teknik gelişme sürekli ekonomik büyümenin temeli haline geldi. Bütün bunlar endüstri devriminin İngiltere’de gelişmesine sebep olmuştur. Daha sonra ise Kıta Avrupa’sına yayılmıştır.

Teknoloji alanında bu gelişmeler yaşanırken bir takım sosyolojik değişikliklerde kendini göstermeye başlamıştır. Burjuvazinin güçlenişi ile Aristokrat sınıfı çökmeye başlamıştır. Paranın asaletin yerini almasının en kanlı örneği ise Fransız ihtilali ile gerçekleşmiştir. Fransız ihtilali halk tabakalarının özgürlüklerini ve haklarını almaları mücadelesidir. 1789 Fransız ihtilali sonunda yayınlanan İnsan Hakları Bildirisi toplumsal yapının tamamen değişiminin en önemli kanıtıdır. Bu bildiriyle tüm insanlar ırk, cins, din, milliyet ayırt edilmeden eşit sayılmıştır. Buradan yola çıkılarak bir takım haklar geniş kitlelere verilmiştir. Turizm açısından

bakıldığında Bildirinin en önemli olanı 7. maddedir. Bu maddeye göre

“hiç kimse yasanın belirlediği haller ve öngördüğü şekiller dışında itham edilemez, göz altında tutulamaz ya da tutuklanamaz.” Turizm için gerekli şartlardan biri olan seyahat özgürlüğü ve güvenlik böylece sağlanmış olmaktadır. Sosyal güvenlik ve ücretli tatil hakları da diğer kazanılmış haklardır. Sanayileşmenin getirdiği ücretli tatil hakkı önceleri bir sağlık sorunu olarak çıkmıştır. Uzun çabalardan sonra kazanılan bu hak turizmin gelişmesine çok büyük katkılarda bulunmuştur.

Endüstri Devrimi ve Fransız İhtilali ile değişen sosyal şartların modern turizm gelişimine de zemin hazırladığı görülmektedir. Demiryollarının sivil taşımacılıkta kullanılmasıyla çok sayıda insanın daha uzak mesafelere daha kolay taşınmaları mümkün olmuştur. Bunlardan en önemlisi ilk organizatör olmasından dolayı, Thomas Cook’un 1841 de düzenlediği Leicestre-Lougborough arasındaki turdur. Bundan sonra organize turlar hızla artmış ve ilk seyahat acenteleri açılmaya başlamıştır.

İlk seyahat acentesi yine “Thomas Cook and Sons” dır.

Demir yolları ve deniz ulaşımının sürekli gelişimi ile konaklama tesislerinde nitelik ve nicelik olarak büyük artışlar görülmeye başlamıştır.

19.yy.’da seyahat arzusunu arttıran kültürel ve sportif olaylardan da söz edilebilir. Kültürel olaylara örnek olarak resimler, kitaplar gazetelerin

seyahate yaptıkları katkılar verilebilir. Profesyonel futbol ve at yarışları spor turizmine örneklerdir.