Cezzar Paşa hilal-i muharremde vefat etmiş ve bâlâda beyan olunduğu üzere Şam eyaletinin Halep valisi İbrahim Paşa’ya tevcihine dair olan emr-i âlî evvelce İbrahim Paşa’ya vusûl bulmuş idüğünden Cezzar’ın vefatını haber aldığı gibi lazım gelenlere buyuruldular tahrir ile beraber Şam taradına gitmiştir.
Cezzar’ın maskat-i re’sinde ihtilâf olunup bazıları Vidin ve bazıları Niş tarafından zuhûr etmiş olduğuna kail olmuşlar ise de Bosnalu olduğu şâyi' ve meşhûrdur. Evâil-i hâlinde Hekimoğlu Ali Paşa dairesine intisâb edüp Ali Paşa sânîyen Mısır valisi oldukta ânınla beraber Mısıra giderek oradan hacca gitmek üzere lede’l- istizân Ali Paşa dahi ânı emirü’l-hac-ı Mısır olan Salih Beğ’e tavsiye etmiş olduğundan Salih Beğ dahi ânı i'zâz u ikrâm ile hacca götürüp getürmüş idi. Mısıra avdetinde Ali Paşa münfazıl olup gitmiş idüğünden sahib-i tercüme kölemen ziyy ü kıyafetine girerek Mısırda meşhur Ali Beğ memâlikinden olan Abdullah Beğ’e intisâb edüp kölemenlerin usûlü üzere cündîlik ta'allüm eylemiştir.
Abdullah Beğ bir fırka-yı askeriye ile Ali Beğ tarafından bahire urbânı üzerine gönderildikte (269) idam olunmağla azh-i intikamı içün Ali Beğ sâhib-i tercümeyi bahire kâşifi edüp o dahi bahire urbanından yetmiş bu kadarını idam ile Abdullah Beğ’in intikamını almış ve bu cihetle cezzâr deyü meşhûr u maârif olmuştur.
Fart-ı şecaât ve kifayeti içün Ali Beğ kendüsüne muhabbet ederek ânı umerâ silkine idhâl ile her hususta âna i'timâd edegelmişken Mısırda istiklal sevdasına düşerek def'-i rukebâya kıyâm ettiği; Mısırda Salih Beğ’i dahi idam ettirmek isteyüp bu hususta
dahi Cezzar’ı kullanmak istemiş ise de Cezzar mukaddemâ Salih Beğ’den pek çok i'nâyet ü efendilik görmüş olduğundan âna sû-i kasd edememiş ve Ebûzzeheb mârifetiyle Salih Beğ idam olundukta artık Mısırda duramayup Cezairli kıyafetine duhûl ile Mısırdan cânib-i Rum’a firâr ettikten sonra bir aralık bahireye avdet henâdî 53
urbânından kız alarak ânların içinde ikamet edüp hatta Ali Beğ, İbn Habib ile Hanâdi üzerine bir fırka gönderdikte Cezzar dahi birlikte bulunarak Kölemenlerle muharebe etmişti.
Ba'dehû Şam tarafına gidüp iktâr-ı Şamiyede zuhûra gelen muhârebât ü inkılabât içinde yuvarlanup bir takım köleler iştirâ’ ile ve kapusuzlardan başına biraz hal biriktirmekle yanında bir asabe-yi kuvviye peydâ olarak evvel havâlide sahib-i nâm u şân ve bazı müteneffizân-ı asrın muhabbetiyle sahâbetiyle bin yüz seksen bir tarihinde mîr-i mîrân ve seksen dokuzda Rumeli Beğlerbeğliği pâyesiyle mümtâzü’l-akrân Akkâ’da vâki' Tahir Ömer vak'asında yararlığı nümâyân olarak Gazi Hasan Paşa sayesinde sene-yi merkûme zilhiccesinde bâ-rütbe-yi vezâret Saydâ eyaletiyle kâm-rân olmuş idi.
Saydâ valisi olduğu gibi Akkâ kal'asine istihkâm verüp orasını kendisine makarr ittihâz eyledi. Ba'dehû mükerreren Şam valisi ve Emirü’l-hac olup iktâr-ı Şamiye’de sît-i şöhreti terakkî buldu ve Şam valisi olduğunda dahi Saydâ ve Akkâ elinde olup Şam’dan infisâlinde yine Saydâ valiliğiyle Akkâ’da ikamet eylerdi.
Bonaparta iktâr-ı Şamiye’yi istilâ kasdıyla Mısırdan çıkup Akkâ’da ânı muhâsara etmiş ise de zafer-yâb olamayup ber-vech-i bâlâ münhezîmen firar u avdet etmekle Cezzar Paşa’nın şân u şöhreti dü-bâlâ oldu ve mukaddemâ uhdesine Mısır
ser-5 3 JlİA
askerliği ihâle buyrulmuş olduğundan Mısır mes’elesinde kendüsüne istiklâl-i tam verilmek intizârında iken Serdâr-ı ekrem Ziya’nın ol tarafa gitmesi ve bu cihetle kendisinin Mısır ser-askerliği bi’t-tabi' mülga hükmine girmiş olması kendüye girân gelmekle serdâr-ı ekrem ordusuna muâvenet etmeyerek kâmilen (270) bî-gâne durup hatta serdâr-ı ekrem ordusunda iken olan vaki' sû-i hareketine mebnî Maraş’ta idamına sa'y olunduğu cihetle oradan firar ile Akkâ’ya gelen Arnavud İsmail Paşa’yı mükerrem ve mültefet olarak yanında alıkomuş idi. Cezzar’ın bu vaz'ı Ziya Paşa’ya girân gelerek Mısırdan avdetinde tertîb-i cezasını tasmîm etmiş idi. Lâkin avdetinde buna vakti olmayup hemen Dersaadet’e rû-be-râh-ı azîmet olarak fakat Cezzar’a gözdağı olmak üzere Ebû Merak Mehmed Paşa’yı Yafa tarafında bırakmış idi. Hâlbuki Ziya Paşa Halep hududundan müfârekat ettiği gibi Cezzar Paşa berrü’ş-Şam’da kendisini gösterüp ve işbu Arnavud İsmail Paşa’yı başbuğ nasb ederek bir ordu ile Yafa üzerine gönderüp Mehmed Paşa’yı hasr u tazyîk eyledi ve nihayet ol havaliyi kabza-yi tasarrufa aldı ve İsmail Paşa’nın Mehmed Paşa tarafına meylettiğini tahkik ederek ânı zindana vaz' etmiş idi.
Cezzar’ın bu harekâtına devletçe nazar-ı isyan ile bakılmış iken Vehhâbîlerin fart-ı gulüv ü ta'adileri üzerine afv olunarak yine uhdesine Hicaz ser-askerliği ile Şam eyaleti tevcih edilmiş ve zaten mütegallibe gürûhundan olmak hasebiyle devletin kendisine emniyeti olmadığı hâlde müteâkıben Trabluslu Ali Paşa’nın idamı üzerine nâ- çâr hıtta-yi Mısriye’nin ıslahâti dahi âna ihâle buyrulmuş ise de kendisi hasta ve amel- mânde olarak kafile-yi Hicaz ile dahi çıkamayup Hicaz ile kölesi Süleyman Paşa’yı göndermeğe mecbur olmuş ve kendisinin beka-yı hayatından ye’s gelmiş olduğu cihetle vefatında hem iktâr-ı Şamiye’yi ihtilâlden hem vikaye etmek hemde Cezzar’ın bunca
senelerden berü idhâr ettiği bî-nihâye emvâl-i zabt ile hazine-yi devlete idhâl eylemek üzere ber-vech-i bâlâ mansıbı Halep Valisi İbrahim Paşa’ya tevcih buyrulmuş idi.
Cezzar Paşa gayet hûn-rîz u gaddar olduğu hâlde pek mütecessis ve hurde-şinâs olduğu cihetle çok işlerin keyfiyetini kable’l-vuku' keşf eder olduğundan bu misillü ahvâline kimi kerâmet ve kimi istidrâc deyüp bazıları dahi ilm-i ca'ferde maharetine ka’il olurlar idi.
El-hâsıl müverrihin tahririne nazaran gayet kıyak ve encâm-beyn bir vezir zer- âyîn olup sinni yetmiş ile seksen arasında olduğu hâlde ecel-i mev'ûduyla vefat eylemiştir.