Yapılan çalışmalarda her üç kumsalda da kullanılan teknikler öncelikle deniz kaplumbağalarının populasyon sayılarını koruma amacı güdülerek, deniz kaplumbağa yuvalarının korunması, yavru çıkış başarılarının arttırılması ve yavruların denize ulaşma oranlarının yükseltilmesi için kum üstü tel kafes, kum altı tel kafes ve yuvaların taşınarak korunması yöntemleri denenmiştir. Buna bağlı kalarak deney gurubu olarak seçilen yuvaların öncelikle tahrip olma oranı yüksek yuvalar olmasına dikkat edilmiştir.
Fethiye Kumsalı’nda toplam 72 yuva gözlem altına alınmıştır. Bu kumsalda yapılan
‘Kum Üstü Tel Kafesle Koruma Yöntemi’ turizm faktörünün yoğun olarak rastlandığı bölge olan Çalış Kumsalı’ndaki yuvalara uygulanmıştır. Buna bağlı olarak Çalış Kumsalı’nda 12 yuva, kum üstü tel kafes ile koruma altına alınmıştır (Çizelge 3. 1).
Çizelge 2. 1: Fethiye, Dalyan ve Dalaman Kumsalları’nda 2000-2002 yıllarında incelenen yuva sayıları
FETHİYE DALYAN DALAMAN
Çalışma Dönemi
20.06.2000-15.09.2000
29.06.2001-15.09.2001
08.06.2002-25.09.2002
İncelenen Yuva Sayısı 72 77 103
Kum Üstü Tel Kafes Yerleştirilen Yuva Sayısı 12 -
-Kum Altı Tel Kafes Yerleştirilen Yuva Sayısı - - 54
Taşınan Yuva sayısı 5 37 6
Dalyan Kumsalı’nda ‘Yuvaların Taşınarak Koruma Yöntemi’ çalışması yapılmıştır.
Bu kumsalda, predasyon olayı çok yüksek olduğu için çalışma süresi boyunca yapılan bütün yuvalar kuluçka alanına taşınmıştır. Daha önce bulunan yuvalar ise kontrol
gurubu olarak gözlem altına alınmıştır. Bu süreçte 37 yuva kuluçka alanına taşınırken 40 yuva ise kontrol grubu olarak gözlem altına alınmıştır (Çizelge 3. 1).
Dalaman Kumsalı’nda deniz kaplumbağası yuvalarının ‘Kum Altı Tel Kafes Yerleştirilerek Korunması’ çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada, predasyona uğrama oranı yüksek olan bölgelerdeki 54 yuvaya kum altı tel kafes yerleştirilerek koruma altına alınmış, diğer 49 yuva ise gözlem altında tutulmuştur (Çizelge 3. 1).
Deniz kaplumbağalarının yuva yerlerinin taşınarak korunmasına yönelik çalışmalar Fethiye Kumsalı’nda 5 yuvada, Dalaman Kumsalı’nda 6 yuvada yapılmış olup, Fethiye Kumsalı’nda 67, Dalaman Kumsalı’nda ise 97 yuva kontrol gurubu olarak incelenmiştir.
3. 1. Yuvaların Aylara Göre Dağılımı
Fethiye Kumsalı’nda incelenen yuvaların 8 (% 11) tanesi Mayıs ayı, 46 (% 64) tanesi Haziran ayında, 18 (% 25) tanesi ise Temmuz ayı içerisinde yapılmıştır. Mayıs ayı içerisinde yapılan yuvaların hepsi kontrol yuvası olarak, Haziran ayı içerisinde yapılan yuvaların 7 tanesi deney gurubu, 39 tanesi kontrol gurubu olarak, Temmuz ayı içerisinde yapılan yuvaların ise 5 tanesi deney gurubu, 13 tanesi de kontrol gurubu olarak incelenmiştir (Şekil 3. 1a). Ağustos ayı içerisinde yuva yapılmamıştır.
Dalyan Kumsalı’nda incelenen yuvaların 8 (% 10,5) tanesi Mayıs ayı, 34 (% 44) tanesi Haziran ayında, 34 (% 44) tanesi Temmuz ayı ve 1 (% 1,5) tanesi de Ağustos ayı içerisinde yuvalanmıştır. Mayıs ayı içerisinde yapılan yuvaların hepsi kontrol yuvası olarak, Haziran ayı içerisinde yapılan yuvaların 2 tanesi deney gurubu, 32 tanesi kontrol gurubu olarak, Temmuz ayı içerisinde yapılan 34 yuva ve Ağustos ayı içerisinde yapılan 1 yuva deney gurubu olarak incelenmiştir (Şekil 3. 1b).
Şekil 3. 1: Fethiye (a), Dalyan (b) ve Dalaman (c) Kumsalları’nda deney ve kontrol yuvalarının aylara göre dağılımı
Dalaman Kumsalı’nda incelenen yuvaların 3 (%3) tanesi Mayıs ayı, 56 (%54) tanesi Haziran ayı, 41 (%40) tanesi Temmuz ayı ve 3 (%3) tanesi de Ağustos ayı içerisinde yapılmıştır. Mayıs ayı içerisinde yapılan yuvaların 2 tanesi kontrol yuvası, 1 tanesi deney gurubu olarak, Haziran ayı içerisinde yapılan yuvaların 32 tanesi deney gurubu,
24 tanesi kontrol gurubu olarak, Temmuz ayı içerisinde yapılan yuvaların 19 tanesi deney gurubu, 22 tanesi kontrol gurubu olarak ve Ağustos ayı içerisinde yapılan 2 yuva deney gurubu, 1 tanesi kontrol gurubu olarak incelenmiştir (Şekil 3. 1c).
3. 2. Yuvaların Denize Uzaklıklarına Göre Dağılımı
Fethiye Kumsalı’nda incelenen yuvaların denizden uzaklıklarına göre karşılaştırılması Şekil 3. 2a’da verilmiştir. Bu şekilden de görülebileceği gibi yuvaların
%14’ü ilk 10 m içinde olup, büyük bir çoğunluğu (%59,7) 10-20 metreler arasında bulunmaktadır. Yuvaların %26,3’ü ise 20 metreden daha fazla uzaklıkta yer almaktadır.
Dalyan Kumsalı’nda incelenen yuvaların denizden uzaklıkları Şekil 3. 2b’de verilmiştir. Yuvaların %13,8’i ilk 10 m içerisinde bulunmaktadır. Yuvaların büyük bir çoğunluğu (%67,1) 10-20 metreler arasında, az bir kısmı (%19,1) ise 20 metreden daha fazla uzaklıkta yer almaktadır.
Dalaman Kumsalı’nda yuvaların denizden uzaklıkları Şekil 3. 2c’de verilmiştir. İlk 5 m içerisinde yuva bulunmamasına karşın, 5-10 m arasında yuvaların %9,7’si bulunmaktadır. Yuvaların çoğunluğu (%59,2) 10-25 metreler arasında yer alır.
Yuvaların az bir kısmı (%31,1) ise 25 metreden daha fazla uzaklıkta bulunmaktadır.
Kumsalların hepsi baz alındığında, bu kumsallarda toplam 252 yuva gözlem altına alınmış yuvaların hepsinden denize olan uzaklıkları belirlenmiştir. Buna göre yuvaların 30 tanesi ilk 10 (% 11,9) metre içinde, 136 (% 54) tanesi 10-20, 59 (%23,3) tanesi 20-30 metreler arasında, ve 27 (%10,8) tanesi 20-30 metreden daha fazla uzaklıkta yapılmıştır.
Şekil 3. 2: Fethiye (a), Dalyan (b) ve Dalaman (c) Kumsalları’nda deney ve kontrol yuvalarının denize uzaklıkları
3. 3. Yuvaların Taşınarak Korunması
Yuvaların taşınarak korunması kapsamında Fethiye Kumsalı’nda 5, Dalyan Kumsalı’nda 37 ve Dalaman Kumsalı’nda 6 olmak üzere toplam 48 yuvanın yeri değiştirilmiştir. Dalyan Kumsalı’nda yeri değiştirilen yuvalar daha önceden hazırlanmış olan kuluçka alanına yerleştirilirken Fethiye ve Dalaman Kumsalları’ndaki, yuvalar ise tek tek daha güvenli bir alana taşınmıştır.
Fethiye Kumsalı’nda taşınan yuvaların 2’si, 0-6 saat arasında, üç yuva ise 6-24 saat arasında taşınmıştır. Dalyan Kumsalı’nda taşınan yuvalardan 29 tanesi kaplumbağa yumurtladıktan sonra 0-6 saat arasında doğal yuvalarından alınarak kuluçkalığa taşınmıştır. Geri kalan 7 yuva ise 6-24 saat sonra taşınmıştır. 1 yuva ise yumurtlamanın üzerinden 20 günden fazla süre geçtikten sonra taşınmıştır. Dalaman Kumsalı’nda yeri değiştirilen yuvalardan ikisi 0-6, biri 6-24 saat arasında iki tanesi de yumurtlamanın üzerinden 20 günden fazla süre geçtikten sonra taşınmıştır. Taşınan yuvalarla ilgili bilgiler Çizelge 3. 2’de verilmiştir.
Çizelge 3. 2: Taşınan yuvalarla ilgili bilgiler
Kumsal Toplam
Yumurta Boş Kabuk
Sayısı
Ölü Embriyo
Sayısı
Döllenmemiş Yumurta
Sayısı
Denize Ulaşan Yavru Sayısı
Yuva Taşıma Süreleri (Saat)
Yavru Çıkış Başarısı
(%)
Fethiye 75 68 7 0 68 12-18 90,7
Fethiye 105 91 14 0 91 6-12 86,7
Fethiye 74 73 1 0 73 6-12 98,6
Fethiye 74 54 20 0 54 6-12 73
Fethiye 52 52 0 0 52 0-6 100
Dalyan 96 91 4 1 91 12-18 94,8
Dalyan 90 81 6 3 81 0-6 90
Dalyan 66 51 6 9 51 0-6 77,3
Dalyan 99 98 0 1 98 0-6 99
Dalyan 58 52 2 6 52 0-6 89,7
Dalyan 96 92 3 1 92 6-12 95,8
Dalyan 26 23 1 2 23 0-6 88,5
Dalyan 59 38 1 20 38 0-6 64,4
Dalyan 77 71 4 2 71 0-6 92,2
Dalyan 86 68 10 8 68 0-6 79,1
Dalyan 86 34 43 9 34 12-18 39,5
Dalyan 66 60 6 0 60 0-6 90,9
Dalyan 85 81 4 0 81 0-6 95,3
Dalyan 59 45 12 2 45 0-6 76,3
Dalyan 80 68 6 6 68 0-6 85
Dalyan 60 56 0 4 56 0-6 93,3
Dalyan 57 53 2 2 53 12-18 93
Dalyan 103 97 3 3 97 0-6 94,2
Dalyan 54 52 2 0 52 0-6 96,3
Dalyan 50 46 4 0 46 0-6 92
Dalyan 41 26 6 9 26 6-12 63,4
Dalyan 70 52 15 3 52 0-6 74,3
Dalyan 113 77 25 11 77 6-12 68,1
Dalyan 45 40 4 1 40 0-6 88,9
Dalyan 40 39 1 0 39 0-6 97,5
Dalyan 117 101 8 8 101 0-6 86,3
Dalyan 69 61 6 2 61 20 gün 88,4
Dalyan 63 28 1 33 28 6-12 44,4
Dalyan 68 59 5 4 59 0-6 86,8
Dalyan 36 29 3 4 29 6-12 80,6
Dalyan 68 59 6 3 59 6-12 86,8
Dalyan 16 12 3 1 12 6-12 75
Dalyan 25 23 2 0 23 0-6 92
Dalyan 65 65 0 0 65 0-6 100
Dalyan 36 35 1 0 35 0-6 97,2
Dalyan 89 79 9 1 79 0-6 88,8
Dalyan 73 69 3 1 69 12-18 94,5
Dalaman 31 15 12 4 15 20 gün 48,4
Dalaman 31 26 5 0 26 6-12 83,9
Dalaman 100 90 2 8 90 6-12 90
Dalaman 62 55 1 6 55 6-12 88,7
Dalaman 75 26 3 46 26 20 gün 34,7
Dalaman 41 30 10 1 30 6-12 73,1
Top:
3207 Top:
2699 Top: 287 Top: 225 Top:2699 Ort:84,2
3. 4. Su Baskınları
Fethiye Kumsalı su baskınlarına karşı daha korunaklıdır. Su baskınları Akgöl sahilinde 0-150 metreler arası 15 metreye kadar ıslak alan bulunmasına karşın Yanıklar ve Çalış sahilinde ortalama ıslak alan 4,50 metredir. Çalış sahilinde devamlı ıslak alan en fazla 2 m kadar olabilmektedir. Yine Çalış sahilinde dalgaların yüksek olduğu günlerde dalgalar sahilin 6. metresine kadar ulaşabilmekte ve bu bölgedeki yuvaları tehdit etmektedir. Çalış sahilinde Çalış Tepe ile dolmuş durağı arasında kalan bölüm taşlarla kaplı olduğundan yuvalamak için bu bölgeyi seçen kaplumbağa denizden en az 10 m uzağa yuva yapabilmekte ve bu yüzden bu bölgedeki yuvaların su baskınına karşı taşınmasına gerek kalmamaktadır. Kargın Çayı ile kamp alanı arasında kalan bölgede taşlık alanın artması nedeniyle kaplumbağalar yuvalarını denizden en az 8 m uzağa yapabilmekte ve bu nedenle bu bölgedeki yuvalar su baskını altında kalma riskini kolaylıkla atlatmaktadırlar. Ancak Yanıklar sahilinin 2200-2300 (Botanik Otelinin doğusu) metreleri arasında kalan bölgesinde dalgalar 12 m’ye kadar ulaşabilmektedir.
Akgöl sahilinde ise kumsalın son 100 metresi hariç su baskını altında kalma riski olan yuva bulunmamaktadır. Sezon boyunca dalgalar ortalama 13,70 m ve maksimum 16 m’ye kadar ulaşmıştır.
Su baskınları Dalyan Kumsalı’nda, sahilin çeşitli noktalarında farklı uzaklıklarda meydana gelmektedir. En sık olarak rastlanılan bölgeler Boğaz bölgesinde 39 ile 90.
kazıklar arasında, İztuzu bölgesinde 380 ile 426. kazıklar arasındadır. Dalgaların ulaştığı alan boğaz bölgesinde 26,20 m’ye kadar, İztuzu bölgesinde 24,80 m’ye kadardır (Şekil 3. 3). Bu bölgelerin arasında 212-216. kazıklar arasında dalgaların 21,20 m’ye ulaştığı belirlenmiştir. Islak alanları devamlı ıslak alan, yarı ıslak alan olarak ikiye ayırdığımızda, devamlı ıslak alan boğaz tarafında 12,10 metredir. İztuzu tarafında ise 9,75 metredir. Yarı ıslak alanlar ise İztuzu tarafında 8,60 m, Boğaz tarafında 9,20 metredir. Sahilin geri kalan kısımlarında devamlı ıslak alan 4-9 m arasında, yarı ıslak alan 10-20 m’ler arasında dalgalanma göstermektedir. Küçük kumsalı iki bölge olarak aldığımızda, 2001 yılı üreme sezonunda Küçük Kumsal’ın kuzeyi devamlı ıslak alan olarak tespit edilmiştir. Bu bölgede üreme sezonu boyunca bir tane yuvalama meydana gelmiş ve bu yuva tel kafesle çevrili alana taşınmıştır. Küçük Kumsal’ın güneyi ise
eğimin yüksek olması nedeniyle devamlı ıslak alan en fazla 2 m yarı ıslak alan ise 3,50 m kadar olabilmektedir. Dolayısıyla bu bölgedeki yuvalar su baskınına maruz kalma riski taşımamaktadır. Ayrıca göl tarafında meydana gelen yuvalar da dalgaların olmaması ve eğimin yüksek olması nedeniyle su baskınına maruz kalma riski taşımamaktadırlar.
Şekil 3. 3: Dalyan Kumsalı’nda dalgaların ıslattığı alan
Dalaman Kumsalı’nda Sarıgerme plajının Sarısu Çayı’na kadar olan kısmında ikinci iskele yakınları genellikle devamlı olarak ıslaktır. Bu bölgede devamlı ıslak alan 12,80 m’ye kadar ulaşmaktadır. Sahilin geri kalan kısmında devamlı ıslak olan bölge 6 m’ye kadar ulaşabilmektedir. Sarısu Çayı ile Dalaman Çayı arasında kalan bölgede sahilin 200-800 metreleri arasında kalan bölgede devamlı ıslak alanlar 9,70 m’ye kadar ulaşabilmektedir. 800-1850 metreleri arası sahilin eğimi yüksek olduğundan dolayı devamlı ıslak alan 4,60 m’ye kadar ulaşabilmektedir. Sahilin 1850. metre ile Dalaman Çayı arasında kalan bölge ise Dalaman Çayı nedeniyle, sezona göre değişen kum hareketlerine maruz kaldığından üreme sezonunun Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos ayının ortalarına kadar devamlı olarak ıslak kalmıştır. Yarı ıslak alan ise sahilin 100-300 metreleri arasında 12,20, 300-800 metreleri arasında 11,60, 800-1300 metreleri arasında 7,80, 1300-1750 metreler arasında 7,40, 1750-1850 metreler arasında ise 5,90 m’ye kadar ulaşmıştır. Dalaman çayı ile Tersakan çayı arasında kalan bölgede Dalaman Çayı ile komşu olan ve arka kısmı sazlık alan ile bitişik olan ilk 200 m devamlı olarak ıslaktır. 200-800 metreler arası dalgalar sahili kestiğinden devamlı ıslak alan maksimum
4,60 m’ye kadar ulaşmıştır. 800-2400 metreler arası devamlı ıslak alan 7,30, 2400-3100 metreler arası 7,70, 3100-4500 metreler arası ise maksimum 5,80 m’ye kadar dalgalar ulaşmıştır. Yarı ıslak alanlar ise sahilin ilk 800 metresinde ortalama 1 m civarındadır.
800-2400 metreler arasında ortalama 1,80 m 2400-3100 metreler arası 1,40 m, 3100-4500 metreler arasında ise ortalama 2,10 metredir. Tersakan çayı ile Hodul Tepesi arasında kalan bölgede devamlı ıslak alan 8,30 metreye ulaşırken yarı ıslak alan ise ortalama 2,50 m civarındadır.
3. 5. Predasyonlar
Fethiye Kumsalı’nda tilki (V. vulpes) ve porsuk (M. meles) predasyonuna rastlanmazken yavrulara yönelik, köpek (C. l. familiaris), leş kargası (C. corone) ve hayalet yengeci (O. cursor) predasyonu görülmüştür. Kontrol yuvalarından çıkan yavruların 139 (%4,19) tanesi yuva içinde sıkışarak, 39 (%1,15) tanesi köpek predasyonu sonucunda, 59 (%1,75) tanesi suni ışıklar nedeniyle yolunu kaybederek güneş sıcaklığı nedeniyle, 2 (%0,06) tanesi de yengeç predasyonu sonucu hayatlarını kaybetmişlerdir.
Dalyan kumsalı’nda predasyona sebep olan canlıların başında tilki (V. vulpes), porsuk (M. meles) ve hayalet yengeci (C. corone) gelmektedir. Bu kumsaldaki tilki predasyonu İnceburun bölgesinde yoğunlaşmıştır. Ayrıca Küçük Kumsal bölgesinde tilki prdasyonuna rastlanmıştır. Dalyan Kumsalı’nda kontrol altında tutulan yuvalardan çıkan yavruların 21 (%3,81) tanesi yengeç predasyonu nedeniyle (Şekil 3. 4), 8 (%1,45) tanesi de yolunu kaybederek güneşte kavrularak hayatlarını kaybetmişlerdir. 24 yuva tilki predasyonu (Şekil 3. 5), 5 yuva ise porsuk predasyonu ile tamamen yok edilirken bu yuvalarda toplam 2176 (%76,9) yumurta hasara uğramıştır. Doğal ortamında kalan yuvalarda ve yeri değiştirilen yuvalarda yuva içi ölü yavrulara rastlanmadığı gibi yuvaları istila eden herhangi bir canlıya da rastlanmamıştır.
Şekil 3. 4: Yengeç predasyonuna uğramış bir yavru
Şekil 3. 5: Tilki predasyonuna uğramış bir yuva
Dalaman Kumsalı’nda da predasyona sebep olan canlıların başında tilki (V. vulpes) ve hayalet yengeci (O. cursor) gelmektedir. Tilki predasyonu Sarısu Çayı ile Dalaman Çayı arasında kalan sahilin Dalaman Çayına yakın 1 km’lik alan ve Dalaman Çayı ile Tersakan Çayı arasında kalan bölgede yoğunlaşmaktadır. Dalaman Kumsalı’nda predasyona uğrayan 33 yuvadan 13 tanesinde yuva tamamen tahrip olmuş ve toplam 888 yumurta hasara uğramıştır. Yuvadan çıkan yavruların denize ulaşmaları esnasında 39 (%0,54) tanesi tilki predasyonu, 22 (%0,3) yavru yengeç predasyonu, 1 (%0,01)
yavru kuş predasyonu ve 14 (%0,19) yavru çevreden gelen ışıklar nedeniyle denizi bulamayarak hayatlarını kaybetmişlerdir. Yuva kontrol açışlarında ölü olarak bulunan yavruların 92 (%1,28) tanesi kumun sıkışık olması sonucu, 12 (%0,16) tanesi bitki köklerinin yavru çıkışını engellemesi sonucu, 20 (%0,27) tanesi ise yuva alanının taşlık olması nedeniyle çıkış yolunu bulamadıkları için hayatlarını kaybetmişlerdir.
3. 6. Yavru Çıkış Başarılarının Karşılaştırılması
Fethiye Kumsalı’nda kum üstü tel kafes yerleştirilen yuvalarda bulunan toplam 866 yumurtadan 667 (%77) yavru çıkışı gözlenmiştir. Geri kalan yumurtaların 187 (%21,6) tanesi ölü embriyo, 12 (%1,4) tanesi de döllenmemiş yumurtadır (Çizelge 3. 3).
Yumurtadan çıkan yavrulardan 14 tanesi yuva içinde sıkışarak hayatlarını kaybetmişlerdir. Yuvadan çıkma başarısını gösteren 653 yavrunun hepsi denize ulaşmıştır.
Fethiye Kumsalı’nda gözlem altına alınan yuvalarda ise toplam 4839 yumurtadan 3317 (%68,5) tanesinden yavru çıkışı gerçekleşmiştir. Geri kalan yumurtaların 1350 (%27,9) tanesi ölü embriyo, 169 (%3,5) tanesi de döllenmemiş yumurtadır (Çizelge 3.
3). 3078 (%92,5) yavru ise denize ulaşmıştır.
Dalaman Kumsalı’nda kum altı tel kafes yerleştirilen yuvalarda toplam 3934 yumurtadan 2996 (%76,2) yavru çıkışı gözlenmiş, bu yavruların 2831 (%94,47) tanesi denize ulaşmıştır. Denize ulaşamayan yavruların 95 (%3,2) tanesi, yuva içinde sıkışma nedeniyle, 39 (%1,3) tanesi tilki predasyonu, 18 (%0,6) tanesi yengeç predasyonu ile, 1(%0,03) tanesi kuş predasyonu ile ve 12 (%0,4) tanesi çevreden gelen ışıkların etkisi ile ters yöne ilerleyerek denize ulaşamamışlardır. Geri kalan yumurtaların 761 (%19,3) tanesi ölü embriyo, 177 (%4,5) tanesi ise döllenmemiş yumurtadır. Kum altı tel kafes yerleştirilen yuvalardan 6 tanesi, tilki tarafından predasyona uğramasına rağmen, yumurtalar hasara uğramamıştır.
Dalaman Kumsalı’nda kontrol gurubu kısmen predasyona uğramış 20 yuvadan olmak üzere toplam 35 yuvadan normal koşullar altında yavru çıkışı gözlenmiştir. Bu yuvalarda bulunan 3592 yumurtadan 1886 (%52,5) tanesinden yavru çıkışı gerçekleşmiş, 576 (%16,2) tanesi ölü embriyo, 242 (%6,6) tanesi döllenmemiş yumurta ve 888 (%24,7) yumurta predasyona uğramıştır. Yumurtadan çıkan yavrulardan 29 (%1,5) tanesi yuva içinde sıkışarak, 4 (%0,2) yavru yengeç predasyonu sonucu, 2 (%0,1) yavru yolunu kaybederek denize ulaşamazken, 1851 (%98,2) yavru denize ulaşmıştır.
Fethiye Kumsalı’nda taşınan yuvalarda bulunan 380 yumurtadan 338 yavru çıkmış (%88,9) bunların 330 (%97,6) tanesi denize ulaşmıştır. 42 (%11) yumurta embriyonik düzeyde ölmüştür. 8 (%2,4) yavru ise yuva yüzeyinde ölü olarak bulunmuştur.
Fethiye Kumsalı’nda doğal ortamında kalan yuvalarda genel yavru çıkış başarısı,
%68,5’dir. Yumurtadan çıkan 3646 yavrudan 153 (%4,2) tanesi yuva içinde sıkışarak, 39 (%1,07) tanesi köpek predasyonu sonucunda, 51 (%1,4) tanesi suni ışıklar nedeniyle yolunu kaybederek güneş sıcaklığı nedeniyle, 2 (%0,05) tanesi de yengeç predasyonu sonucu hayatlarını kaybetmişlerdir. 3401 (%93,28) yavru ise denize ulaşmıştır. Geri kalan yumurtaların 1495 (%28) tanesi ölü embriyo, 181 (%3,5) tanesi ise döllenmemiş yumurtadır.
Dalyan Kumsalı’nda korunma altına alınan bu yuvalarda toplam 2489 yumurtadan 2111 (%84,8) yavru çıkarak denize ulaşmıştır. Geri kalan yumurtalardan 159 (%6,39) tanesi döllenmemiş, 219 (%8,8) tanesi de döllenmiş yumurtadır. Yavru çıkış başarısı en düşük %44,4 en yüksek %100 olmak üzere ortalama %85’dir.
Dalyan Kumsalı’nda doğal ortamında kalan 40 yuvanın 31 (%77,5) tanesinden predasyon ve su baskını nedeniyle yavru çıkışı gerçekleşmezken 9 (%22,5) yuvadan yavru çıkışı gerçekleşmiştir. Kontrol yuvalarında bulunan 2829 yumurtadan 550 (%19,4) tanesinde yavru çıkışı gerçekleşmiştir. 2176 (%76,9) tanesi predasyona uğramış, geri kalan 61 (%2,2) yumurta ölü embriyo, 42 (% 1,5) tanesi ise döllenmemiş yumurtadır.
Çizelge 3. 3: Fethiye, Dalyan ve Dalaman Kumsalları’nda yuva başarıları
Genel Toplam
Kum Üstü Tel Kafesleme
Kum Altı Tel Kafesleme Yuva Yeri Değiştirme
Deney Kontrol Deney Kontrol Deney Kontrol
Fethiye Yuva Sayısı 72 12 60 5 67
Başarı (%) 69,9 77 68,5 88,9 68,5
Boş Kabuk 3984 667 3317 338 3646
Ölü Embriyo 1537 187 1350 42 1495
Döllenmemiş Yum. 181 12 169 181
Pred.Uğrayan Yum.
Pred.Uğrayan Yavru 253 14 239 8 245
Denize Ulaşan Yavru 3731 653 3078 330 3401
Dalyan Yuva Sayısı 77 37 40
Başarı (%) 50 85 19,4
Boş Kabuk 2661 2111 550
Ölü Embriyo 280 219 61
Döllenmemiş Yum. 201 159 42
Pred.Uğrayan Yum. 2176 2176
Pred.Uğrayan Yavru 29 29
Denize Ulaşan Yavru 2632 2111 521
Dalaman Yuva Sayısı 103 54 49 6 97
Başarı (%) 64,8 74,4 53,9 71,2 64,5
Boş Kabuk 4882 2996 1886 242 4640
Ölü Embriyo 1337 761 576 33 1255
Döllenmemiş Yum. 419 177 242 65 403
Pred.Uğrayan Yum. 888 888 888
Pred.Uğrayan Yavru 200 165 35 200
Denize Ulaşan Yavru 4682 2831 1851 242 4240
Dalaman Kumsalı’nda taşınan yuvalara toplam 340 yumurta taşımıştır. Bu yumurtaların 242 (%71,2) tanesinde yavru çıkarak denize ulaşmıştır. Geri kalan 98 yumurtadan 33 (%9,7) tanesi ölü embriyo, 65 (%19,1) tanesi ise döllenmemiş yumurtadır.
Dalaman Kumsalı’nda 97 kontrol gurubu yuvadan 13 tanesi tamamen yok edilirken 20 yuva ise kısmen predasyona uğramış, 84 yuvada yavru çıkışı gerçekleşmiştir.
Kontrol gurubunda bulunan 7186 tane yumurtanın 4640 (%64,5) tanesinden yavru çıkışı gerçekleşmiştir. Geri kalan 1255 (%17,5) tanesi ölü embriyo, 403 (%5,6) tanesi ise döllenmemiş yumurtadır. Predasyona uğrayan yuvalarda toplam 888 (%12,4) yumurta tahrip olmuştur.
3. 7. Yavru Çıkış Sürelerinin Karşılaştırılması
Fethiye Kumsalı’nda yeri değiştirilen yuvalarda yavruların %39,7’si ilk, %37,6’sı ikinci, %9,7’si üçüncü, %6’sı dördüncü, %4,1’i beşinci, %2,9’ u altıncı günde çıkmıştır (Şekil 3. 6).
Şekil 3. 6: Fethiye, Dalyan ve Dalman Kumsalları’nda yeri değiştirilen yuvalarda yavruların günlere göre çıkışları
Dalyan Kumsalı’nda yeri değiştirilen yuvalarda yavruların %77,4’ü ilk, %4,8’i ikinci, %7,7’si üçüncü, %4’ü dördüncü, %2,8’i beşinci, %0,8’i altıncı, %0,4’ü yedinci günde, geri kalan %2,1’i ise yuva kazımı sonucu yuvalarından çıkartılarak denize ulaştırılmıştır (Şekil 3. 6). 35 ve 37 No’lu yuvalardan ise yavru çıkış günleri alınamadığı için değerlendirmeye katılmamıştır.
Dalaman Kumsalı’nda taşınan yuvalarda yuvadan çıkan yavruların 135 (%55,7) tanesi ilk, 45 (%18,6) tanesi ikinci, 15 (%6,2) tanesi üçüncü, 11 (%4,5) tanesi dördüncü, 4 (%1,6) tanesi beşinci, 1 (%0,4) yavru ise altıncı günde çıkmıştır (Şekil 3. 6). Geri kalan 31 (%13) yavru yuva kontrol açışlarında bulunarak denize ulaştırılmıştır.
Her üç kumsalda da gözlenen sonuçlar ışığında doğal ortamında kalan yuvalar ile yeri değiştirilmiş yuvalardan çıkan yavruların günlere göre dağılımları arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır (P>0,05). Yavru çıkışının saatlere göre dağılımına baktığımızda saat 2200, 2300, 2400 ve 0100 saatleri arasında yoğunlaştığı görülmektedir.
Bununla birlikte yavru çıkış saatleri 0700’ye kadar devam ettiği görülmektedir. Taşınan yuvalar ile doğal yuvalar arasında saatlere göre yavru çıkışında istatistiksel bakımdan anlamlı bir fark bulunmamaktadır (P>0,05). Yuvaların yerlerinin değiştirilmesi işleminde anaç hayvanın yumurtaları bırakması ile yumurtaların başka bir yuvaya taşınması arasında geçen süre baz alınarak yuva başarıları karşılaştırıldığında, 0-6. saat, 6-12. saat ve 12-18. saatler arasında taşınan yuvaların yavru çıkış başarılarında anlamlı bir fark vardır (KW=8,05, sd=2, P<0,05). Buna göre taşındıkları süreye göre yavru çıkış başarıları ortalama %88,7 ile 0-6. saatler arasında en yüksek başarıya sahiptir. Bunu takiben 6-12. saatler arasında %75,1 ve 12-18. saatler arasında %78,9 yavru çıkış başarısı izlemektedir.
3. 8. Kuluçka Süreleri
Fethiye Kumsalı’nda 35’i doğal ortamında kalan yuvalarda, 5’i ise taşınmış yuvalarda olmak üzere toplam 40 yuvanın kuluçka süresi tespit edilmiştir. Fethiye Kumsalı’nda doğal ortamında kalmış yuvalarda ortalama kuluçka süresi 52,2 (minimum 45, maksimum 61) gündür. Taşınan 5 yuvada ise ortalama kuluçka süresi 47,6 (minimum 44, maksimum 52) gün olarak bulunmuştur (Şekil 3. 7).
Dalyan Kumsalı’nda 35 kuluçka alanına taşınmış 8 doğal ortamında kalmış yuvanın olmak üzere toplam 43 yuvanın kuluçka süresi ölçülmüştür. Kuluçka alanına taşınan yuvalarda ortalama kuluçka süresi 48,2 (minimum 44, maksimum 52) gündür. Doğal ortamında kalan yuvalarda ise ortalama 48, 75 (minimum 46, maksimum 52) gündür (Şekil 3. 7).
Dalaman Kumsalı’nda doğal ortamında kalan 62 yuva ve taşınan 6 yuvaya ait kuluçka süreleri tespit edilmiştir. Doğal ortamında kalan yuvalarda ortalama kuluçka süresi 48, 2 (minimum 42, maksimum 62) gündür. Taşınan yuvalarda ortalama kuluçka süresi 48,2 (minimum 46, maksimum 52) gündür (Şekil 3. 7).
Şekil 3. 7: Fethiye, Dalyan ve Dalaman Kumsalları’nda doğal yuvalarda (a) ve taşınan yuvalarda (b) kuluçka süreleri
Fethiye Kumsalı’nda taşınan yuvalar ile doğal ortamında kalan yuvalar arasında kuluçka süreleri bakımından anlamlı bir farklılık varken (t= 2,99, sd=7, P<0,02), Dalyan ve Dalaman Kumsalları’nda istatistiksel bakımdan fark bulunmamaktadır (P> 0,05).
3. 9 Yuva Derinlikleri
Fethiye Kumsalı’nda yuva derinlikleri toplam 24 yuvada ölçülmüş olup maksimum 56 cm minimum 45 cm olup ortalama 50,2 cm’dir. Dalyan Kumsalı’nda yuva derinlikleri 45 yuvada ölçülmüş olup, en az 43 cm, en fazla 56 cm ve ortalama 50,02 cm’dir. Dalaman Kumsalı’nda ise 76 yuvanın derinliği ölçülmüş olup, en düşük 40 cm, en yüksek 61 cm olmak üzere ortalama 49,56 cm’dir.
Fethiye, Dalyan ve Dalaman Kumsalları’nda yeri değiştirilen yuvalarla orijinal yuvaların derinlikleri aynı ölçüdedir ve bu üç kumsalda yuva derinlikleri ile kuluçka süreleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark yoktur (P>0,05).