Bilimin Doğası Değerlendirme Araçlarının Ġncelenmesi

Bilimin doğasına iliĢkin görüĢlerini belirlemede pek çok ölçme aracı geliĢtirilmiĢ ve kullanılmıĢtır. Lederman, Wade ve Bell (1998) tarafından yapılan çalıĢmada geliĢtirilen pek çok bilimin doğası ölçeklerinin bir değerlendirilmesi yapılmıĢtır. AraĢtırmada 1954-1995 yılları arasında bilimin doğasına iliĢkin 24 ölçek geliĢtirildiğini belirtmektedir. KarĢılaĢtırma sonucunda bireylerin bilimin doğası anlayıĢlarını değerlendirmek için geleneksel kağıt-kalem yaklaĢımına daha fazla ilgi gösterildiğini belirtmiĢlerdir. Ayrıca değerlendirme araçlarının ön yargılı olarak yorumlandığı ve bazı değerlendirme araçlarının amacını karĢılamada zayıf olduğu belirtilmiĢtir. 1954‟ten itibaren geliĢtirilen ölçekler aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir.

Tablo 2

Bilimin Doğası Değerlendirme Ölçekleri

Tarih _{Ölçek Yazar}

1954 Science Attitude Questionnaire Wilson

1958 Facts about science test (FAST) Stice

1959 Science Attitude Scale Allen

1961 Test on understanding science) (Bilimi Anlama

Testi, TOUS) Cooley ve Klopfer

1962 Processes of science test BSCS

1966 Inventory of science attitudes, interests and

appreciations Swan

1966 Science process inventory (Bilim Metot/ ĠĢlem

Envanteri, SPI) Welch

1967 Wisconsin inventory of science processes (Bilim

Metotlarının Wisconsin Envanteri, WISP) Scientific literacy

1968 Science support scale Schwirian

1968 Nature of science scale (Bilimin Doğasının

Ölçeği, NOSS) Kimball

1969 Test on the social aspects of science (TSAS) Korth

1970 Science Attitude Inventory (SAI) Moore ve Sutman

1974 Scince Inventory (SI) Hungerford ve Walding

1975 Nature of science test (Bilimin Doğasının Testi,

NOST) Billeh ve Hasan

1975 Views of science test (Bilim Hakkında GörüĢler

Testi, VOST) Hillis

1976 Nature of Scientific Knowledge Scale (Bilimsel

Bilginin Doğasının Ölçeği, NSKS) Rubba 1978 Test of Science-Related Attitudes (TOSRA) Fraser

1980 Test enquiry skills (TOES) Fraser

1981 Conception of scientific Teories test (Bilimsel

Teoriler Testi Hakkında GörüĢler, COST) Cotham ve Smith

1982 Language of Science (LOS) Ogunniyi

1987

Views on science-technology-society (Bilim– Teknoloji- Toplum Üzerine GörüĢler Anketi, VOSTS)

Aikenhead, Fleming ve Ryan

1990 Nature of Science Survey (Bilimin Doğasını

AraĢtırma) Lederman ve O‟Malley

1992

Modified Nature of Scientific Knowledge scale (GeliĢtirilmiĢ Bilimsel Bilginin Doğasının Ölçeği, MNSKS)

Meichtry

Cooley ve Klopfer (1961) bilimin doğası ve bilim kavramının ölçülebilmesi için Bilimi Anlama Testi (Test on Understanding Science, TOUS) ölçeğini geliĢtirmiĢlerdir. Bu ölçek 4‟ü alternatif, 60‟ı çoktan seçmeli sorudan oluĢmaktadır. Her sorunun bir doğru cevabı bulunmaktadır. Ölçekte (I) bilimsel giriĢimciliğin anlaĢılması; (II) bilim insanı; (III) bilimin amacı ve metotları gibi baĢlıklar ölçekte vurgulanmıĢtır.

Wisconsin Inventory of Science Processes (WISP) (Scientific Literacy Research Center, 1967) ölçeğinde 93 farklı duruma “doğru”, “doğru değil” ve “anlamadım” olarak yanıtlanması istenmiĢtir. TOUS dıĢında diğer ölçeklere göre en fazla kullanılan ölçektir. WISP, lise öğrencileri için geliĢtirilmiĢ ve geçerli kılınmıĢtır. Geçerlilik ve güvenilirlik verileri mükemmel olmasına rağmen, 93 maddenin bir saate yakın uygulanıĢı, ölçeğin tek bir ders saatinde yapılmasını imkânsız kılmaktadır. Ek olarak bu ölçek güzel sonuçlar verirken, alt dallarla ilgili ölçüm yapmamaktadır.

Science Process Inventory (SPI) (Welch, 1966) adlı likert tipi ölçek “katılıyorum” ve “katılmıyorum” Ģeklinde cevaplanan, bilimsel bilginin hangi iĢlemler ve metotlarla değiĢtiğini anlamayı ölçen toplam 135 maddeden oluĢmaktadır. Madde sayısının fazla oluĢu, bir ders saati periyodunda uygulanmasına engeldir. Geçerliliği için pilot çalıĢmalar yapılmıĢ ve uzman görüĢü alınmıĢtır. Aikhead (1972) tarafından ölçeğin faktör analizini yapılmıĢ ancak Welch‟in sonuçlarına benzer sonuçlar bulunamamıĢtır. Bates (1974) tarafından da faktör analizi yapılmıĢ ancak anlamlı bir sonuç alınamamıĢtır. Bu iki çalıĢma bilimin doğasının çok çeĢitli unsurlarını içeren ölçekten elde edilen sonuçları yorumlamanın zorluğunu ortaya koymuĢtur. Madde sayısının çok fazla oluĢu, kararsız olan öğrencilerin cevaplayacakları bir yanıtın olmaması ve WISP gibi SPI‟nın da alt ölçümlere sahip olamaması en önemli eksiklikleridir.

Nature of Science Scale (NOSS) (Kimball, 1968) tarafından ölçek, öğretmenlerin bilim hakkında bilim insanlarıyla aynı görüĢlerde olup olmadıklarını saptamak için geliĢtirilmiĢtir. 29 maddeden oluĢan likert tipi ölçek “katılıyorum”, “katılmıyorum” ve “kararsızım” Ģeklinde yanıtlanmaktadır. Üniversite öğrencileriyle yapılan uygulamalarla geliĢtirilmiĢ, geçerliliği ve güvenilirliği ölçülmüĢtür.

Nature of Science Test (NOST) (Billeh ve Hasan, 1975) bilimin önermeleri (8 madde), ürünleri (22 madde), süreçleri (25 madde) ve etiği (5 madde) olmak üzere 60 çoktan seçmeli maddeden oluĢur. Bilimsel bilginin doğası tek bir ölçekle ölçebilmek

için çok karıĢıktır ve bu nedenle, bu değerlendirme aracı sadece geniĢ bir içerikte kullanılabileceği belirtilmiĢtir.

Views of Science Test (VOST) (Hillis, 1975) ölçeği özellikle bilimsel bilginin kesin olmayan doğası unsurunu ölçmek için geliĢtirilmiĢtir. Ölçek bilimsel bilginin ya kesin ya da değiĢebilir olduğunun belirtilmesinin istendiği 40 farklı durumdan oluĢmaktadır. Katılımcılar kararlarını açıklayan beĢ seçenekten birini seçer. Ölçek bilimin kesin olmayan unsurunu ölçmede oldukça baĢarılıdır. Ancak hem alt ölçümleri yoktur, hem de bilimin doğası ile ilgili ölçümleri, bilimsel bilginin tek bir özelliğiyle sınırlıdır.

Nature of Scientific Knowledge Scale (NSKS) (Rubba, 1976) tarafından “tamamen katılıyorum”, “katılıyorum”, “tarafsızım”, “katılmıyorum” ve “kesinlikle katılmıyorum” olarak 5 seçenekten oluĢan likert ölçüm tipi 40 sorudan oluĢur. Ölçek lise düzeyi öğrencileri için geliĢtirilmiĢ ve güvenilir bulunmuĢtur. 5 seçenekli likert ölçümü tipi cevaplama formatı, cevaplayana açıklama için maksimum özgürlük sağlamaktadır. Cotham (1979) daha önce tartıĢılan birçok değerlendirme aracını geçersiz kılmayı amaçlayan güçlü bir atak baĢlattı. NSKS aracında birçok soru çiftinin alt ölçümlerde benzer olması, cevap verenleri daha önce verdikleri cevaplara geri dönmeleri için cesaretlendirebilir. Bu çapraz kontrol, aracın geçerliliğinin hatalı kabulüne neden olan fazla ĢiĢirilmiĢ derecede güvenilir yaklaĢımları sonucunu verir.

Conseptions of Scientific Theories Test (COST) (Cotham ve Smith, 1981) likert tipi dört seçenekli 40 ölçüt maddesinden ve her biri bilimsel teorilerin farklı bir bakıĢ açısına denk olan dört alt ölçütten oluĢan bir ölçektir. Bu dört alt ölçüt; (1) varlık felsefesinin teorilerinden çıkarımlarını, (2) teorilerin test edilmesini, (3) teorilerin genellenmesini ve (4) rekabet eden teorilerin seçeneklerini içerir. COST her bir kümeyi bir bilimsel teorinin kısmi bir tanımıyla ve teorinin geçmiĢinden bazı olaylarla özetleyerek, dört madde kümesi için teorik içerik sağlar. Her bir teori tanımını izleyen konular o tanıma gönderme yapar. Bu dört içerik; 1) Bohr‟un atom teorisi, 2) Darwin‟in evrim teorisi, 3) Oparin‟in abiyogenez teorisi, 4) Kıta tektoniği teorileridir. Söz konusu konulara içerik sağlamak için kullanılan dört teori tanımı birçok liselinin kapasitesini aĢabilecek seviyede sunulmuĢtur. Öğrenciler tarafından maddelerin zor deĢifre edilmesi, metodun güvenilirliği ve geçerliliğini olumsuz etkileyecektir. COST‟un, ortalama lise öğrencilerinin bile üst seviyesinde öğrenciler için ve geniĢ bir kısım kolej öğrencisi için

çok düĢük güvenilirlik gösterdiği (Cronbach‟s alpha=0.28-0.35) yayımlanmamıĢ sonuçları (Bell ve Lederman, 1996) bu sorunun kanıtıdır.

Views on Science-Technology-Society (VOSTS) (Aikenhead, Ryan ve Fleming, 1989) ölçeği öğrencilerin fen, teknoloji anlayıĢlarıyla, bunların toplumla etkileĢimini değerlendirmek için geliĢtirilmiĢtir. Ġçerdiği konular: bilim ve teknoloji, toplumun bilim/teknoloji üzerindeki etkisi, bilim/teknolojinin toplum üzerindeki etkisi, okul biliminin toplum üzerindeki etkisi, bilim insanlarının özellikleri, bilimsel bilginin sosyal oluĢumu, teknolojinin sosyal oluĢumu ve bilimsel bilginin doğası baĢlıklarını içerir. 114 çoktan seçmeli maddeden oluĢmaktadır. 11. ve 12. sınıf öğrencileri için geliĢtirilmiĢ olan VOSTS birçok diğer yöntemin tersine, sayısal puan yerine bir dizi alternatif “öğrenci durumu” ibaresi sunar. Bu ibareler, öğrencilerin bir Bilim-Teknoloji-Toplum (BTT) konusu ya da maddesinde kendi belirtilen durumlarını savundukları çok sayıda açık uçlu tartıĢma paragraflarından elde edilmiĢtir. Öğrenci bu ölçeğin maddelerini okuduktan sonra çeĢitli Ģıklarda verilen durumların kendi düĢüncesine uygun olduğuna karar vererek iĢaretleyecektir. Eğer uygun görmüyor ya da soruyu anlamamıĢsa son üç seçenekten (anlamadım, cevap için yeterli bilgiye sahip değilim, bu yanıtlardan hiçbiri görüĢlerime uymamaktadır) birini seçebilecektir. Bu cevap formatı daha önceki birçok çoktan seçmeli cevap ya da likert tarzı cevap yöntemlerinin kullanıldığı zorunlu cevap Ģeklini ortadan kaldırmaktadır. Ölçeği geniĢ geliĢtirme ve geçerlilik çalıĢmaları yaklaĢık olarak altı yılda tamamlanmıĢtır.

Nature of Science Survey (Lederman and O‟Malley, 1990) VOSTS‟un geliĢtirilmesi sırasında Aikenhead tarafından not edilen ve NSKS‟nin (Rubba, 1976) kullanımında not edilen kalem ve kağıt kullanımıyla ilgili problemlerden bazılarını çözme giriĢimlerinden birinde, Lederman ve O‟Malley, 7 maddeden oluĢan daha da açık-uçlu bir tarama geliĢtirmiĢlerdir. Bu metot, ek röportajla/görüĢmelerle birlikte kullanılmak için düzenlenmiĢ ve 7 maddenin her biri bilimdeki kararsızlığın farklı bir açısına odaklanmıĢtır. Ölçek izleme görüĢmeleriyle birlikte kullanılmak için tasarlanmıĢ ve her bir madde bilimin kesin olmayan doğasının farklı görüĢlerine odaklanmıĢtır.

Modified Nature of Scientific Knowledge Scale (NSKS) (Rubba, 1976) likert tipi 48 maddeden oluĢan ölçeği “kesinlikle katılıyorum”, “katılıyorum”, “kararsızım”, “katılmıyorum” ve “kesinlikle katılmıyorum” olarak cevaplanmaktadır. Ortaöğretim öğrencilerinin bilimin doğası hakkındaki görüĢlerini objektif olarak ölçmede uygundur.

Modified Nature of Scientific Knowledge Scale (M-NSKS) (Meichtry, 1992) ölçeği NSKS‟nin alt ölçeklerinin dördünden alınma 32 ibare değiĢtirilmiĢ bir NSKS metodudur. Bu alt ölçekler ise yaratıcılık, geliĢimsel, test edilebilir ve bütünleĢtirilmiĢ olarak verilmiĢtir. M-MSKS ölçeğinin geliĢtirilmesiyle geçerlilik ve güvenilirlik çalıĢmaları altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf öğrencileriyle yapılmıĢtır.

Critical Incidents (Nott ve Wellington, 1995) bilinen kâğıt-kalem ölçeklerinden yola çıkarak öğretmenlerin bilimin doğası kavramlarını değerlendirmek amacıyla kullanılmıĢtır. Nott ve Wellington (1995) öğretmenlerin “Bilim nedir?” gibi, konudan bağımsız olarak bir soru sorulduğunda etkin bir Ģekilde bilimin doğası hakkında fikir belirtemediklerini ortaya koymuĢtur. Bunun için sınıf içi aktiviteler olarak “kritik olaylar” adında tarifler/senaryolar serisi oluĢturmuĢlardır. Öğretmenlerden olaylar karĢısında Ģu sorulara cevap vermeleri beklenmiĢtir: Ne yapardınız? Ne yapabilirdiniz? Ne yapmalıydınız? CI‟nın kullanımı ders öncesi ve sırası için yararlı çözümlemeler (aslında Nott ve Wellington olayları bu amaçla kullanmaktalar) üretmek için harika bir kaynak araç gibi görünse de, öğretmenlerin verdiği cevapların onların bilimin doğası hakkındaki görüĢleriyle ilgili olup olmadığı hala Ģüphelidir. Kısaca bu yaklaĢım, mevcut birikimin açıkça desteklemediği, öğretmenlerin bilimin doğası hakkındaki görüĢlerinin otomatik olarak ve gerektiği üzere sınıf pratiğini etkilediği çıkarımı üzerine odaklanılmıĢtır.