M. Ö. 2650-2350 Geç
III. A. BATI ANADOLU
III. A. 1. Aharköy
Bilecik ili, Bozüyük ilçesinde, YeĢilyurt köyünün (Eski adı Aharköy) güneybatısında yer almaktadır (Hrt.1). Demircihüyük‟ün 5 km kuzeyinde bulunan höyük, 1936 yılında Demircihüyük‟te kazı yapan K. Bittel ve yardımcısı H. Otto‟nun höyük çevresinde yaptığı yüzey araĢtırmaları sırasında tespit edilmiĢ ve yüzeyden malzeme toplanmıĢtır. Daha sonra T. Efe, Aharköy malzemesini çalıĢmıĢ ve değerlendirmiĢtir. Æoğunluğu seramik kaplardan oluĢan buluntulara göre Aharköy‟ün ETÆ II sonundan itibaren ETÆ III boyunca iskân edildiği anlaĢılmıĢtır. Konumuzla bağlantılı olarak Aharköy‟de ele geçmiĢ olan tek eser bir depas parçasıdır89.
III. A. 2. Ahlatlı Tepecik
Manisa ili, Akhisar ilçesi, Tekelioğlu köyünde Marmara Gölü‟nün güney kıyısında yer almaktadır (Hrt.1). 1966 yılında bulunan Ahlatlı Tepecik‟te 1967 ve 1968‟de D. G. Mitten baĢkanlığında kazılar yapılmıĢtır90. Yapılan kazı çalıĢmaları neticesinde Erken Tunç Æağı‟ndan Roma Dönemi‟ne kadar yerleĢim olduğu tespit edilmiĢtir. Tepenin güney kesiminde yer alan Erken Tunç Æağı yerleĢimi yanında Güney Mezarlık olarak tanımlanan bir mezarlık alanı vardır. Mezarlık alanında küp,
89 Bittel&Otto 1939, s. 5 vd.; Efe 1988, s. 80, s. 164, Taf. 64, 5.
90 Spier 1983, s. 17, Fig. 2.
40
taĢ sandık ve taĢ kaplama mezarlara rastlanmıĢtır. Mezarlık alanı ve yerleĢim ETÆ I-II‟ye tarihlenmiĢtir91. Konumuzla ilgili kültürel iliĢkiler gösteren malzeme mezarlık alanında, ETÆ II‟ye tarihlenen bir küp mezarda ele geçmiĢtir.
III. A. 3. Aphrodisias-Akropolis, Pekmez Höyük
Aydın ili, Karacasu ilçesi Geyre köyündedir (Hrt.1). Aphrodisias antik kentinde K. Erim baĢkanlığında yürütülen kazılar sırasında Akropol Tepesi/Höyüğü olarak bilinen Prehistorik yerleĢim 1966-1974 yılları arasında kazılmıĢtır92. Akropol yerleĢiminde ETÆ III baĢından Lidya Dönemi sonuna kadar kesintisiz bir tabakalanma tespit edilmiĢtir. Prehistorik Aphrodisias‟ın Akropol yerleĢimi ETÆ III yerleĢimi ve gömme gelenekleri hakkında bilgi vermesi bakımından önemlidir.
Aphrodisias antik kenti içinde bulunan Pekmez Höyük Geç Kalkolitik Æağ‟dan ETÆ III sonuna kadar iskân edilmiĢtir. Akropol yerleĢmesinde olduğu gibi ETÆ II‟de Pekmez Höyük‟te de bir boĢluk vardır. YerleĢim içinde küp mezarlar bulunmuĢtur93.
91 Spier 1983, s. 17, s. 19- 20.
92 Joukowsky 1986, s. 19, s. 35 vd., Tab. 1, s. 78, Fig. 5.
93 Joukowsky 1986, s. 175, Tab. 5.
41
Tablo 3. Aphrodisias-Akropolis, Pekmez Höyük kronolojisi. (Joukowsky 1986, s.160, s.175-176, Tab. 5)
Konumuzla ilgili buluntular Akropol Tepesi‟nde, ETÆ III‟e tarihlenen kompleks olarak adlandırılan megaronlar ile küp mezarlarda ele geçmiĢtir. Söz konusu yapılar megaron mimarisinin Ġç Batı Anadolu‟nun güneyindeki geliĢimi için önem taĢımaktadır. Pekmez Höyük‟te mezarlar ve evlerin içinde VII., V-IX.
tabakalarda konumuzla bağlantılı eserler ele geçmiĢtir.
III. A. 4. Bademağacı
Antalya ili Bademağacı beldesindedir (Hrt.1). Toros Dağları‟nın kuzey ucuna bitiĢik küçük bir ovada yer alan höyükte 1993 yılında R. Duru baĢkanlığında baĢlatılan kazı çalıĢmaları G. Umurtak tarafından sürdürülmektedir94. Günümüze
94 Duru 2008, s. 17.
Dönem Tarih Pekmez Höyük
GNÇ ? M.Ö. 5800
1 2
VIIIC ..…………M.Ö. 5300-360……… hiatus
GKÇ M.Ö. 4360-2915 VIII
A-B/
VII A-D
Akropolis açmaları ve tabakaları ETÇ I GKÇ/ M.Ö.2915-2800
VII
hiatus?... ETÆ II M.Ö. 2800-2700
X VI
……….…hiatus 1/2
19-B Küp mezarlar
3 XII
II
4 VI
II
5 ----
6 Küp mezarlar
ETÇ
IIIA M.Ö. 2600-2300 IX VIII
VII VI V yıkım ?...
Küp mezarlar
I Küp mezarlar
I Kompleks
E
I Kompleks F, E
---- ETÇ IIIB
OTÇ
M.Ö. 2300-1900
M.Ö. 1900-1600
IV a-e
42
kadar yapılan arkeolojik kazılar sonucunda höyükte Erken Neolitik Æağ ile baĢlayan yerleĢimlerin Erken Hıristiyanlık Dönemi‟nde sona erdiği tespit edilmiĢtir. Erken Kalkolitik Æağ‟da terk edilmesinden sonra Erken Tunç Æağı ortalarında ETÆ II‟de tekrar yerleĢilmiĢtir. ETÆ II‟ye ait 3 yapı katı tespit edilmiĢtir. ETÆ II sonunda birkaç yüzyıl terk edilen höyükte yerleĢim OTÆ baĢında yeni bir göç ile tekrar baĢlamıĢtır95.
Tarih Dönem Tabaka
M.Ö. 1950-1750? OTÆ 1, 2
Hiatus ……….
M.Ö. 2600-2300 ETÆ II 1, 2, 3 Hiatus ……….
? GKÆ?
? (Æanak-çömlek)
Tablo 4. Bademağacı kronolojisi. ( Duru 2008, s. 18)
ETÆ II Bademağacı megaronları, megaron mimarisinin geliĢimine katkıda bulunmaktadır. Konumuzla bağlantılı eserler yerleĢimde evlerin içinde ele geçmiĢtir.
III. A. 5. Bahçetepe
Aydın ilinde, Büyük Menderes Nehri yakınında yer almaktadır (Hrt.1).
Aphrodisias antik kenti kazıları sürerken 1981 yılında kazı ekibinden ġ. Tül tarafından yapılan Büyük Menderes Ovası Prehistorik yerleĢimleri yüzey
95 Duru 2008, s. 18.
43
araĢtırmasında bulunmuĢtur. ETÆ II-III‟e tarihlenen höyükte yapılan yüzey araĢtırmalarında konumuzla bağlantılı 2 çark yapımı depas parçası ele geçmiĢtir96.
III. A. 6. Bakla Tepe
Ġzmir ili, Menderes ilçesinin içinde olduğu Cumaovası‟nın güneyinde, Tahtalı Æayı‟nın güney kenarında bulunmaktadır (Hrt.1). Günümüzde Tahtalı Barajı suları altında kalan höyükte T. Özkan ve H. Erkanal baĢkanlığında 1994-1998 yıllarında kurtarma kazıları yapılmıĢtır. Yapılan kazılar sonucunda höyükte Bizans-Roma Æağları, GTÆ, ETÆ II ve GKÆ olmak üzere beĢ kültür katı tespit edilmiĢtir. ETÆ I-II‟de hem yerleĢim hem de yerleĢim yanında mezarlık alanları açığa çıkartılmıĢtır.
ETÆ I mezarlığında taĢ sanduka, basit toprak ve küp mezarlar; ETÆ II mezarlık alanında sadece küp mezarlar kullanılmıĢtır97.
Tarih Dönem Tabaka
? Bizans-Roma I Mezar/duvar kalıntısı GTÆ II Mezarlar
M.Ö. 2700-2100 ETÆ II III YerleĢim, mezarlık alanı M.Ö. 3000-2700 ETÆ I IV YerleĢim, mezarlık alanı M.Ö. 3500-3000 GKÆ V YerleĢim, mezarlar
Tablo 5. Bakla Tepe kronolojisi ( Özkan&Erkanal 1999, s.12; Kouka 2002, Tab.1)
Radyal planlı birbirine bitiĢik megaronlardan oluĢan ETÆ I yerleĢim modeli megaron mimarisinin geliĢimine katkı sağlamaktadır98. Konumuzla bağlantılı küçük eserler ETÆ II mezarlık alanında ele geçmiĢtir.
96 Tül 1986, s. 715- 716, Fig. 509, 1, 4.
97 Özkan&Erkanal 1999, s. 12 vd.
98 Erkanal 1996, s. 72 vd.
44 III. A. 7. BeĢiktepe
Æanakkale il merkezinin güneydoğusunda, Yeniköy‟ün yaklaĢık 2 km güneyinde bulunmaktadır (Hrt.1). Troya‟dan yaklaĢık 7 km uzaklıkta olan höyük, Kocaliman‟ın (BeĢika Koyu) kuzeyinde, Ege Denizi‟ne doğru uzanan küçük bir burun üzerindedir. BeĢiktepe ilk kez 1859‟da F. Calvert tarafından araĢtırılmıĢtır99. 1982-1987 yılları arasında M. O. Korfmann baĢkanlığındaki bir ekip tarafından kazı ve araĢtırmalar yapılmıĢtır. BeĢiktepe, BeĢik-Yassıtepe ve BeĢik-Sivritepe olmak üzere iki farklı tepeden oluĢmaktadır. Aslında Hellenistik Æağ‟a ait bir tümülüs olan BeĢik-Sivritepe‟nin en alt seviyesinde Troya I öncesi evre ile çağdaĢ malzeme bulunmuĢtur. Tümülüs bu yamaç yerleĢimi üzerine inĢa edilmiĢtir. Asıl höyük tepesi olan BeĢik-Yassıtepe, Troya I ve öncesi ile çağdaĢ tabakalarda ele geçen ve kültürel iliĢkilere ıĢık tutan arkeolojik malzemesiyle oldukça önemlidir100. BeĢiktepe‟de yapılan kazılar sonucunda en üstten sırasıyla Bizans Æağı, Hellenistik Æağ, Arkaik Æağ, Geç Troya VI/ Geç Miken Æağı ile Troya I ve öncesine ait dönemler bulunmuĢtur101. Troya I evresi ile çağdaĢ olan megaron örnekleri hem megaron mimarisinin geliĢimine hem de Batı ve Orta Anadolu kültürel iliĢkilerine mimari açıdan ıĢık tutmaktadır. Konumuzla bağlantılı diğer eserler de söz konusu megaronlarda ele geçmiĢtir.
99 Aslan ve diğ. 2003, s. 185
100 Korfmann 1989, s. 271.
101 Korfmann&Kromer 1993, s. 140.
45 III. A. 8. Beycesultan
Denizli ili, Æivril ilçesi MenteĢe köyü yakınında yer alan höyük, Æivril Ovası‟nda Büyük Menderes Nehri‟nin yakınında kurulmuĢtur (Hrt.1). 1954-1959 yılları arasında S. Lloyd baĢkanlığında J. Mellaart‟ın katılımıyla kazılmıĢtır102. 2007 yılından itibaren E. Abay baĢkanlığındaki bir ekip tarafından kazı çalıĢmaları sürdürülmektedir. Oldukça büyük boyutlardaki bir yerleĢime sahip olan Beycesultan, Denizli ve çevresi Erken Tunç Æağı yerleĢimleri arasında bir merkez niteliğindedir.
Yapılan kazı ve araĢtırmalar sonucunda Geç Kalkolitik Æağ‟dan Demir Devri sonuna kadar yerleĢilen höyüğün Bizans Æağı‟nda bir kale yerleĢimi olduğu, aynı zamanda Osmanlı ile Bizans Æağı‟nda mezarlık alanı olarak kullanıldığı anlaĢılmıĢtır103. Erken Tunç Æağı‟nın tüm safhaları tespit edilen höyükte GKÆ-ETÆ ve ETÆ-OTÆ arasındaki geçiĢ tabakalarının bulunması Batı Anadolu kronolojisi için oldukça önemlidir.
Tablo 6. Beycesultan kronolojisi ( Lloyd&Mellaart1962, s. 112-113, s. 264;
Mellaart&Murray 1995, s. 100)
102 Lloyd&Mellaart 1962, s. 7- 8, Fig. 1.
103 Lloyd&Mellaart 1962, s. 9- 13.
Dönem Tabaka Tarih
GKÆ XL-XX M.Ö.4750-3100
ETÆ I XIX-XVII M.Ö. 3100-2800
ETÆ II XVI-XIII M.Ö. 2800- …..
Hint-Avrupa istilası (?)
ETÆ III XII-VI M.Ö. 2300-1900
OTÆ V-IV M.Ö. 1900-1450
GTÆ III-I M.Ö. 1450-1200
46
Konumuzla bağlantılı megaron mimarisi Beycesultan Erken Tunç Æağı‟nın tüm safhaları için tipik bir mimaridir. Diğer küçük buluntuların bir kısmı özel evlerde bir kısmı ise mabet binası içinde in-situ olarak ele geçmiĢtir.
III. A. 9. Bozüyük
EskiĢehir‟in 45 km kuzeybatısında, Bilecik ili Bozüyük ilçe merkezinde bulunan küçük bir yerleĢim yeridir (Hrt.1)104. 19. Yüzyıl sonunda Ġstanbul-Ankara demiryolu inĢaatı sırasında tespit edilen höyük, 1895-1896 yıllarında demiryolu mühendisi A. Körte tarafından kazılmıĢtır105. YerleĢimde ele geçen 5 mimari tabaka hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Buluntuların büyük çoğunluğunun yayınlanmamıĢ olması nedeniyle tabakalanma hakkında bilgiler sınırlıdır106. A.
Körte‟nin yayınladığı çok az buluntu höyükte Erken Tunç Æağı‟nın ortasından sonuna kadar yerleĢim olduğunu göstermektedir107. Konumu itibariyle Orta Anadolu‟nun kuzeyini Kuzeybatı Anadolu‟ya bağlayan yol üzerinde olması nedeniyle oldukça önemlidir. Bozüyük‟te ele geçen konumuzla bağlantılı seramik ve metal iğneler söz konusu bağlantıları ortaya koyan kanıtlardır.
III. A. 10. Çukurhisar
EskiĢehir ili, Alpu ilçesine bağlı aynı isimli köyde yer almaktadır (Hrt.1).
1936 yılında ilk kez Demircihüyük‟te kazı yapan K. Bittel ve H. Otto tarafından araĢtırılmıĢ ve yüzeyden malzeme toplanmıĢtır. Daha sonra 1950‟li yıllarda J.
104 Yakar 1985b, s. 168; Efe 1988, s. 80.
105 Körte 1899; Yakar 1985b, s. 168.
106 Yakar 1985b, s. 168.
107 Körte 1899.
47
Mellaart bölgede yaptığı araĢtırmalar sırasında Æukurhisar höyüğünün malzemesini değerlendirmiĢtir. 1980‟lerde T. Efe, Æukurhisar Erken Tunç Æağı seramiğini değerlendirmiĢtir. Söz konusu buluntulara göre Kalkolitik Æağ‟da baĢlayan yerleĢimin Orta Tunç Æağı sonuna kadar sürdüğü anlaĢılmıĢtır. Konumuzla bağlantılı olarak ETÆ III‟e tarihlenen tabakalarda çark yapımı tabaklar ele geçmiĢtir108.
III. A. 11. Demircihüyük ve Sarıket Mezarlığı
EskiĢehir‟in yaklaĢık 25 km batısında, Bilecik ilinde, Söğüt sapağının hemen batısında Ġstanbul-Bursa yolunun kuzeyinde yer alan küçük bir yerleĢimdir (Hrt.1).
Binlerce yıldır Kuzeybatı Anadolu‟nun ana ulaĢım yolu üzerinde bulunan höyükte ilk kazılar 1937 yılında K. Bittel tarafından yapılmıĢtır. M. O. Korfmann baĢkanlığında 1975‟te tekrar baĢlayan kazılar 1978 yılında sona ermiĢtir. ETÆ I ve ETÆ II yerleĢimlerinde 17 yapı katı açığa çıkartılmıĢtır109.
Demircihüyük yerleĢmesinin yaklaĢık 250 m kadar güneybatısında Erken ve Orta Tunç Æağı‟nda mezarlık alanı olarak kullanılan Sarıket‟te, 1990-1991 yıllarında Bursa Arkeoloji Müzesi ile birlikte J. Seeher tarafından kazılar yapılmıĢtır. En erken mezarların ETÆ II‟ye ait olduğu ve 500-600 yıllık bir boĢluktan sonra tekrar yerleĢilen höyükle birlikte mezarlığın OTÆ‟de tekrar kullanıldığı tespit edilmiĢtir.
70x60 m boyutlarındaki bir alana yayılan mezarlıkta 497 adet mezar bulunmuĢtur110.
108 Bittel&Otto 1939, s. 31- 33; Efe 1988, s. 80 vd., s. 161, Taf. 61, 10.
109 Korfmann 1983a, s. 1- 4, Abb. 9.
110 Seeher 2000, s. 229 vd.
48
Tablo 7. Demircihüyük ve Sarıket Mezarlığı kronolojisi (Korfmann&Kromer 1993, s. 139 vd.; Efe 1988, s. 116 vd., Abb. 98)
Demircihüyük yerleĢiminden oldukça az sayıda buluntu Batı ve Orta Anadolu kültürel iliĢkilerine ıĢık tutarken, Sarıket Mezarlığı‟nda basit toprak, küp ve sanduka mezarlarda konumuzla bağlantılı büyük çoğunluğu metalden çok sayıda buluntu ele geçmiĢtir.
III. A. 12. Emporio
Doğu Ege Adaları‟ndan Sakız Adası‟nın (Chios) güney sahilinde, Piryi köyü yakınında doğal bir tepe üzerinde, limanda yer almaktadır (Hrt.1). S. Hood baĢkanlığında 1952-1955 yılları arasında kazılmıĢtır. Yapılan kazılar sonucu yerleĢimin Neolitik Æağ‟dan Roma Dönemi sonuna kadar sürdüğü tespit edilmiĢtir111. Erken Tunç Æağı tabakaları Troya I- II ile çağdaĢtır.
111 Hood 1981, s. 83- 85, s. 90.
Tarih Dönem Tabaka OTÆ
………
Sarıket Mezarlığı
M.Ö.
2650-2500/2450
Hiatus ……….………..………..….…….
M.Ö. 2650-3000
ETÆ II Q-L
ETÆ I K-D
Hiatus ……….
M.Ö. 6000-5000 Neolitik/Kalkolitik Æağ
C-A
49
Tarih Dönem Emporio
OTÆ
M.Ö. 3000-2000/2025 (C14 2025)
ETÆ III I
ETÆ II II-III
ETÆ I IV-V
(C 14) M.Ö. 5568 Neolitik/Kalkolitik Æağ VI-X
Tablo 8. Emporio kronolojisi ( Hood 1981, s. 90)
YerleĢimde, evlerde ve evlerin arasındaki alanlarda ele geçen boynuz kulp ve ağızdan organik birleĢen kulp parçalarını içeren seramikler Batı ve Orta Anadolu bağlantılarını gösteren konumuzla bağlantılı buluntulardır.
III. A. 13. Eski Balıkhane
Manisa ili, Akhisar ilçesi, Tekelioğlu köyünün kuzeyinde ve Marmara Gölü‟nün güney kıyısında bulunan mezarlık alanıdır (Hrt.1). 1969 yılında D. G.
Mitten baĢkanlığında mezarlık alanının az bir kısmı kazılmıĢtır. Kazılan alanlarda toplam 5 adet küp mezar açığa çıkartılmıĢtır. Mezarlık alanı ele geçen buluntulara göre M.Ö. III. Binin ikinci yarısına tarihlenmiĢtir. Konumuzla bağlantılı altından bir çift kulak tıkacı bir küp mezarda, mezar hediyesi olarak ele geçmiĢtir112.
III. A. 14. Gavurtepe
Manisa ili, AlaĢehir ilçesi merkezinde yer almaktadır (Hrt.1). 1987-1991 yıllarında R. Meriç tarafından kazılmıĢtır. Höyükte yapılan kazılarda Erken, Orta ve
112 Mitten&Yüğrüm 1971, s. 191 vd., Fig. 4.
50
Geç Tunç Æağı ile Hellenistik Æağ yerleĢimi tespit edilmiĢtir. Erken Tunç Æağı tabakalarının özellikle Troya I-V paraleli buluntuları olduğu belirtilmiĢtir. Ayrıca höyüğün batısında bir mezarlık alanı bulunmuĢtur. Mezarlıkta Bizans Æağı ve Erken Tunç Æağı‟na ait taĢ sanduka mezarlar açığa çıkartılmıĢtır. Konumuzla bağlantılı eserler höyükte ETÆ III‟e tarihlenen yerleĢimde ve intramural bir küp mezarda ele geçmiĢtir113.
III. A. 15. Hanay Tepe
Æanakkale‟nin merkez ilçesine bağlı Tevfikiye köyünün güneyinde bulunan Calvert Æiftliği yakınındadır (Hrt.1). 1857 yılında F. Calvert ve 1878-1879 yıllarında H. Schliemann tarafından kazılmıĢtır. C. Blegen baĢkanlığındaki Troya kazı ekibi höyükte araĢtırmalar yapmıĢtır. Daha sonra M. O. Korfmann baĢkanlığında yürütülen Troya kazıları sırasında tekrar araĢtırılmıĢtır. Günümüzde P. Jablonka baĢkanlığında devam eden Troya kazılarıyla birlikte höyükteki araĢtırmalar da sürdürülmektedir.
Yapılan kazılar sonucunda A, B ve C olarak adlandırılan üç farklı kültür katı tespit edilmiĢtir. Bunlardan A Bizans Æağı‟na, B Erken Tunç Æağı‟na ve C ise Geç Tunç Æağı‟na tarihlenmiĢtir. Erken Tunç Æağı yerleĢimi ETÆ I sonu ve ETÆ II‟ye tarihlenmiĢtir. Konumuzla bağlantılı eserler B yerleĢiminin en alt seviyesinde ele geçmiĢtir114.
113 Meriç 1989, s. 157- 159; Meriç 1990, s. 179- 190; Meriç 1992, s. 227- 229; Meriç 1993, s. 355 vd.
114 Yakar 1985b, s. 148. Kazılarda ele geçen eserler için bkz. Schliemann 1881, s. 706- 720; Lamb 1932, s. 112 vd. ; Schachner 1999b, s. 7 vd.
51
III. A. 16. Harmanören/ Göndürle Höyük Mezarlığı
Isparta‟nın yaklaĢık 27 km kuzeydoğusunda, Atabey ilçesindeki eski adı Göndürle olan Harmanören köyünün güneydoğusunda yer alan höyük ve ekstramural mezarlık alanından oluĢmaktadır (Hrt.1). Höyük günümüze kadar kazılmamıĢtır.
Yüzey buluntularına göre Geç Kalkolitik Æağ‟dan Roma Æağı sonuna kadar yerleĢildiği belirtilmiĢtir. Höyüğün 250-350 m kadar kuzeybatısında bulunan mezarlık alanı 300 m çapında yaklaĢık 2 dönümlük bir alanı kaplamaktadır. Bir sanduka mezar dıĢındaki mezarların hepsi küp mezar türündedir. 1989 yılında kaçak kazılarla tahrip olmaya baĢlayan mezarlık alanında 1989, 1991-1992 yıllarında Isparta Müzesi kurtarma kazısı yapmıĢtır. 1993 yılından itibaren mezarlık alanında M. Özsait baĢkanlığında kazılar sürdürülmektedir. Yapılan kazılar sonucunda mezarlığın ETÆ II sonu ve ETÆ III baĢı ile OTÆ baĢında kullanıldığı anlaĢılmıĢtır115. Konumuzla bağlantılı buluntuların hepsi küp mezarlarda açığa çıkartılmıĢtır.
III. A. 17. Heraion- Samos
Doğu Ege Adaları‟ndan Sisam Adası‟nın (Samos) Anadolu‟ya yakın olan güney sahilinde bulunmaktadır (Hrt.1). Tigani‟ye yaklaĢık 7 km uzaklıktaki Samos yerleĢmesi, Heraion antik kenti altında yer almaktadır. 1910‟da Th. Wiegand ve M.
Schede tarafından yürütülen kazılar, 1925 yılında E. Buscher baĢkanlığında sürdürülmüĢtür. Antik kent kazısı sürerken bazı Prehistorik parçalar açığa çıkartılmıĢtır116. Prehistorik dönemler kapsamlı bir Ģekilde 1953 ve 1955 yıllarında V. MilojĦiĤ, 1966 yılında P. Isler ve 1980-1981 yıllarında H.- J. Weiβhaar tarafından
115 Ünlüsoy 1993, s. 291 vd.; Kaya 1994, s. 129 vd.; Özsait 1997, s. 457, s. 462; 2006, s. 314.
116 Yakar 1985b, s. 156; MilojĦiĤ 1961, s. 1- 3; Kouka 2002, s. 279.
52
kazılmıĢtır117. Yapılan kazılar sonucunda Erken Tunç Æağı‟na tarihlenen, Troya I-V ile çağdaĢ beĢ yapı katı tespit edilmiĢtir118.
Tarih Dönem Heraion
M.Ö. 2300-2000 ETÆ III V-IV M.Ö. 2500-2300 ETÆ II III-II
M.Ö. 2600-2500 ETÆ I I
M.Ö. 3000 -2600 ETÆ I Öncesi
Heraion I Öncesi
Tablo 9. Heraion-Samos kronolojisi (MilojĦiĤ 1961, Abb.3; Kouka 2002, Tab.1)
Konumuzla bağlantılı eserler, megaron mimarisinin geliĢiminin bir kısmını ortaya koyan megaronlar ile bunların içinde ele geçen seramik ve madenden yapılmıĢ küçük eserlerden oluĢmaktadır.
III. A. 18. Ilıpınar
Bursa ili, Orhangazi ilçesinde, Ġznik Gölü‟nün 1,5 km batısında yer almaktadır (Hrt.1). Hollanda AraĢtırma Enstitüsü adına “Doğu Marmara Bölgesi Ġlk Æiftçi Toplulukları Projesi” kapsamında 1987 yılında J. Roodenberg baĢkanlığında baĢlatılan kazılar 16 sezon boyunca sürmüĢ ve 2002 yılında sona ermiĢtir119. Neolitik ve Kalkolitik Æağ boyunca yerleĢilen höyüğün, batı yakasında 1996 yılında Erken Tunç Æağı‟na ait küp mezarlardan oluĢan ekstramural bir mezarlık alanı tespit
117 Kouka 2002, s. 279.
118 MilojĦiĤ 1961, Abb. 3.
119 Roodenberg&Thissen&Buitenhuis 1989- 1990, s. 62- 63; Roodenberg&Roodenberg 2008, s. VIII-IX, s. 335.
53
edilmiĢtir. Mezarlığın 300 m güneyinde yer alan ve Erken Tunç Æağı‟na tarihlenen Hacılartepe yerleĢim tabakaları ile bu mezarlar bağlantılıdır. Ilıpınar‟ın güneybatısında Erken Tunç Æağı‟na ait faaliyetlere ait çöp çukurları bulunmuĢtur.
Ancak Erken Tunç Æağı yerleĢmesi olduğuna dair bir ipucu bulunamamıĢtır. Erken Tunç Æağı mezarlık alanı yakındaki Hacılartepe‟ye aittir120.
Tablo 10. Ilıpınar kronolojisi (Roodenberg&Thissen&Buitenhuis 1989-1990, s. 76-79, Tab. 1, 2)
Konumuzla bağlantılı tek eser olan bronz ay biçimli balta, Ilıpınar‟ın merkezinde yüzey buluntusu olarak ele geçmiĢtir.
III. A. 19. Ġasos
Muğla ili, Milas ilçesi, Kıyı KıĢlacık köyünde yer almaktadır (Hrt.1). Ġasos, 1960-1972‟de Atina Ġtalyan Arkeoloji Okulu Müdürü D. Levi, 1972-1984 yılları arasında C. Laviosa baĢkanlığında kazılmıĢtır. Ġasos kazıları günümüzde F. Berti
120 Roodenberg 2003, s. 297 vd..
Tarih Dönem Ilıpınar Hacılartepe
Erken Roma-Bizans Æağı I-II
M.Ö. 2400-2000 (C 14) ETÆ III/OTÆ BaĢı Çöp çukurları
IIIB
M.Ö. 2850-2600 (C 14) ETÆ I-II Mezarlık alanı
IIIA M.Ö. 3000-2500 (C 14) ETÆ I Sonu/ ETÆ II baĢı Hiatus ……….………
M.Ö. 4850- ? (C 14) GKÆ/ETÆ I IV M.Ö. 4500-3000 (C 14) GKÆ/ETÆ I baĢı Hiatus …………..………
M.Ö. 7150 (C 14)- ? Neolitik-Kalkolitik Æağ
V-X
54
baĢkanlığında yürütülmektedir. Ege Denizi kıyısındaki Güllük Körfezi‟nde bulunan Ġasos antik kentinde yapılan kazılar sonucunda, Erken Tunç Æağı‟na ait hem düz yerleĢme hem de yerleĢim dıĢı bir mezarlık alanı bulunmuĢtur. Antik kentte Erken Tunç Æağı‟ndan Bizans Dönemi sonuna kadar kesintisiz yerleĢildiği anlaĢılmıĢtır.
Minos ve Miken kalıntıları da oldukça önemlidir. Mezarlık alanı Erken Tunç Æağı‟ndan itibaren Geometrik, Hellenistik ve Roma Dönemi‟nde kullanılmıĢtır121. Yuvarlak, oval veya dikdörtgen taĢ sanduka mezarlardan oluĢan Erken Tunç Æağı mezarlığının, Kiklad mezar kültürüyle bağlantıları olduğu ve bu kültürü yaratanların Karia kıyılarında yaĢayan halk olduğu kabul edilmektedir. Tek gömmelerin yanında ikincil gömmelere oldukça sık rastlanmıĢtır. Ele geçen buluntulara göre mezarlık alanı ETÆ I ve ETÆ II baĢına tarihlenmektedir. 96 mezarın açığa çıkartıldığı Tarihöncesi mezarlık kazısı tamamlanmamıĢtır122. Kentin Agorası‟nın güneyinde yapılan kazılarda en erken tabakada Erken Tunç Mezarlığı ile çağdaĢ bir yerleĢim yerinin varlığını gösteren buluntular ele geçmiĢtir123.
Konumuzla bağlantılı eserler, mezarlık alanında ele geçen yuvarlak taĢ duvarlı mezar tipi ve yine mezarlık alanında ele geçen küçük buluntulardan oluĢmaktadır.
III. A. 20. Kaklık Mevkii
Afyon‟un 14 km kuzeydoğusundaki Burhaniye köyünün (Kocakır köyü) 1 km kadar güneybatısında bulunmaktadır (Hrt.1). 1983 ve 1984 yıllarında A. TopbaĢ
121 Yakar 1985b, s. 157; Pecorella 1984, s. 5- 9; Levi 1986, s. 15 vd.
122 Berti 1993, s. 120.
123 Söz konusu yerleĢimin ele geçen çok az buluntuya dayandırılarak Geç Neolitik Æağ‟da baĢlamıĢ olabileceği düĢünülmektedir. Bkz. Berti 1993, s. 121; Levi 1986, s. 87; Pecorella 1984, s. 13 vd.
55
yönetiminde Afyon Müzesi adına kurtarma kazıları yapılmıĢtır. Yapılan kazılar sonucunda yerleĢmenin yanında Geç Kalkolitik‟ten ETÆ I‟e geçiĢe ait iki safhalı bir yerleĢme ile ETÆ II ve ETÆ III‟te kullanılmıĢ mezarlık alanı tespit edilmiĢtir.
Sanduka ve küp mezarların kullanıldığı mezarlık alanında, ETÆ II‟ye ait erken ve ETÆ III‟e ait geç evre mezarları, birbirinden ayrı alanlara gruplar halinde yerleĢtirilmiĢtir. Konumuzla bağlantılı eserler mezarlık alanında açığa çıkartılmıĢtır124.
III. A. 21. Kanlıgeçit
Kırklareli il merkezinin yaklaĢık 500 m güneyinde, Asılbeyli köyü yolu üzerinde bulunan höyük (Hrt.1); demiryolu yapımı, dere yatağı, arıklar ve bahçe tarımı nedeniyle tahrip olmuĢtur. Kanlıgeçit doğu, batı ve güney olmak üzere üç parçaya bölünmüĢtür. M. Özdoğan‟ın 1980‟lerde bölgedeki yüzey araĢtırmalarında saptadığı höyük, 1994-1999 yıllarında M. Özdoğan ve H. Parzinger tarafından kazılmıĢtır125. ETÆ I-II kültürü Balkan kültürü özelliklerini göstermekle birlikte, ETÆ II sonu ve ETÆ III boyunca 65 m çapında bir akropol (38 m çapında) ve bunu çevreleyen aĢağı Ģehirden oluĢan yerleĢim, tamamen Anadolulu karakterli büyük olasılıkla bir koloni yerleĢimidir126.
124 Efe& Ġlaslı&TopbaĢ 1995, s. 358- 360, Fig. 1; TopbaĢ&Efe&Ġlaslı 1998, s. 33 vd.
125 Özdoğan 1986, s. 29, s. 36; Parzinger&Özdoğan 1996, s. 28- 29; Özdoğan&Parzinger&Karul 1997, s. 8- 10; Özdoğan 2003.
126 Özdoğan&Parzinger&Karul 1997, s. 8.
56
Tablo 11. Kanlıgeçit kronolojisi (Özdoğan&Parzinger&Karul 1999, s. 147; 1997, s. 8 vd.; 1998, s. 130 vd.)
Konumuzla bağlantılı bağımsız megaronların olduğu ETÆ III sonundaki yerleĢim megaron mimarisi açısından önem taĢımaktadır. Kültürel iliĢkiler gösteren küçük buluntular yerleĢimde megaronların içinde bulunmuĢtur.
III. A. 22. Karaağaçtepe /Protésilaos Tümülüsü
Æanakkale‟nin Eceabat ilçesindeki Seddülbahir köyünde yer almaktadır (Hrt.1). Gelibolu Yarımadası‟nda bulunan höyük, sahilden 1 km kadar içeridedir.
1881 yılında H. Schliemann ve 1921‟de Fransızlar tarafından çok kısa süreli kazılan höyük, 1923‟te R. Demangel tarafından kazılmıĢtır. Önceleri Troya savaĢında öldürülen Yunanlı kahraman Protésilaos‟un tümülüsü olduğu düĢünülen tepenin bir höyük olduğu daha sonra anlaĢılmıĢtır. Yapılan kazılar sonucunda ETÆ I‟e ait I, IIa-b ve ETÆ II‟ye ait III-IV olmak üzere 4 yapı katı belirlenmiĢtir. Söz konusu yapı katları kültürel açıdan Troya I- II ile çağdaĢtır127. Konumuzla bağlantılı küçük buluntular Protésilaos I-II ve III-IV‟te bulunmuĢtur.
127 Yakar 1985b, s. 148- 149; Demangel 1926, s. 2- 6, Fig. 2; Lamb 1932, s. 111- 112.
Tarih Dönem YapılaĢma
ANADOLUKOLONİSİ (?)
M.Ö. 2050-1950 ……….. Yangın M.Ö. 2200-2100 (C 14) ETÆ III Megaronlar
M.Ö. 2400-2300 ETÆ II sonu
AhĢap yapılar
M.Ö. 2500-2400 ETÆ II AhĢap yapılar KÜLÜRÜ BALKAN M.Ö. 3000-2500 ETÆ I AhĢap yapılar
57 III. A. 23. Karaoğlan Mevkii
Afyon ili, Ġhsaniye ilçesi, Yaylabağ köyü sınırlarında Karaoğlan Mevkii‟nde bulunmaktadır (Hrt.1). YerleĢimin 8 km kuzeyinde Kaklık Mevkii yer almaktadır.
1986 yılında A. Ġlaslı tarafından tespit edilen höyükte, 1987 yılında bir sondaj kazısı yapılmıĢtır. 1990 yılında A. TopbaĢ baĢkanlığında kurtarma kazısı yapılmıĢtır.
Yapılan kazılarda ele geçen buluntulara göre yerleĢim ETÆ II‟ye tarihlenmiĢtir.
Konumuzla bağlantılı tek eser piĢmiĢ toprak sepet kulplu emzikli bir çaydanlıktır128.
III. A. 24. KarataĢ-Semayük
Antalya ili, Teke Yarımadası‟nın ortasında bulunan Elmalı ilçesinin Bozüyük (Semayük) köyünde yer almaktadır (Hrt.1). Höyük ve mezarlık alanından oluĢan yerleĢmede M. Mellink baĢkanlığında 1963-1974 yıllarında kazılar yapılmıĢtır.
Merkezi tepe olarak adlandırılan höyük üzerinde surlarla çevrelenmiĢ bir akropol vardır. Akropolün etrafında aĢağı Ģehir ve mezarlık alanı tespit edilmiĢtir. YerleĢime göre oldukça geniĢ bir alana yayılmıĢ olan küp mezarlardan oluĢan mezarlık alanı, yerleĢimin kuzeydoğusunda bulunmaktadır129. KarataĢ- Semayük‟te Erken Tunç Æağı boyunca süren 6 tabaka tespit edilmiĢtir. Mezarlık alanının ETÆ II boyunca yoğun bir Ģekilde kullanıldığı anlaĢılmıĢtır.
128 Ġlaslı 1992, s. 95- 97; Efe&Ġlaslı&TopbaĢ 1995, s. 358; TopbaĢ& Efe& Ġlaslı 1998, s. 21, s. 55, Fig.
42, 53.
129 Mellink 1964, s. 271- 272, Ill.1; Warner 1994, s. 1.
58
Tarih Dönem KarataĢ Troya
M.Ö. 2400-2200 ETÆ III A VI II
M.Ö. 2700-2400
ETÆ II
3 V 2 1
Mezarlık
I ETÆ II
BaĢı IV
ETÆ IB III
M.Ö. 3000-2700 ETÆ IA II-I
Tablo 12. KarataĢ-Semayük kronolojisi (Warner 1994, Tab. 11; Mellink 1992, Tab. 3)
YerleĢimde ele geçen megaronlar, megaron mimarisinin geliĢimini göstermesi bakımından konumuzla bağlantılıdır. Seramik kaplar ve metal eserlerden oluĢan küçük buluntular, KarataĢ V-VI‟da mezarlık alanında ve yerleĢim içinde evlerde ele geçmiĢtir.
III. A. 25. Kumtepe
Æanakkale ili, Merkez ilçeye bağlı Kumkale Beldesi‟nin güneyinde, Troya‟nın 5 km kadar kuzeybatısında yer almaktadır (Hrt.1). 1934 yılında Troya ekibinden J. L. Caskey ve J. W. Sperling tarafından Troya çevresinde yapılan araĢtırmalar sırasında keĢfedilmiĢ ve aynı yıl J. W. Sperling ve H. Z. KoĢay tarafından kazılmıĢtır. Höyükte, 1993-1997 yıllarında M. O. Korfmann baĢkanlığında kurtarma kazıları yapılmıĢtır. Yapılan kazılar sonucunda Kumtepe I ve
59
II olarak adlandırılan iki kültür tespit edilmiĢtir. Bunlardan ilki Kalkolitik Æağ‟dan ETÆ I sonuna kadarki zamanı, diğeri ETÆ II-III‟ü kapsamaktadır130.
Tarih Dönem Kumtepe
M.Ö. 2700-2200 ETÆ II-III II
*C14 M.Ö. 2900-2670 ETÆ I IC 1-2
*C14 M.Ö. 3370-2910 GKÆ IB 1-4
*C14 M.Ö. 4805-4370 KÆ IA 1-2
Tablo 13. Kumtepe kronolojisi (Sperling 1976, s. 305 vd.; *Korfmann ve diğ.
1995, s. 260- 261; *Kromer&Korfmann&Jablonka 2003, s. 45- 46)
Konumuzla bağlantılı eserler Kumtepe II yerleĢiminde ele geçmiĢtir131.
III. A. 26. Kuruçay
Burdur iline bağlı Kuruçay köyü yakınındadır (Hrt.1). 1975 yılında M.
Özsait‟in Burdur çevresinde yaptığı yüzey araĢtırmalarında bulunan höyük, 1978-1988 yılında R. Duru baĢkanlığında kazılmıĢtır. Kazılar sonucunda Erken Neolitik Æağ‟dan Erken Tunç Æağı ortasına kadar iskân edildiği belirlenmiĢtir132.
130 KoĢay&Sperling 1936, s. 24 vd.; Korfmann ve diğ. 1995; Sperling 1976.
131 Sperling 1976, s. 363, Pl. 81, 915.
132 Duru 1980, s. 11- 12.