Bakım Hizmetlerine Yönelik Hukuki Düzenlemeler ve Gelir Destekleri

61

4.1.2 Bakım Hizmetlerine Yönelik Hukuki Düzenlemeler ve Gelir Destekleri

62

düzenler. MEB izinli okul öncesi eğitim kurumları, kuruluş gerekçelerini bu kanundan alır. 5580 sayılı Kanunun 3. maddesi, kurum açma iznini düzenler.

Bunlara ek olarak, 657 Sayılı Devlet Memurlar Kanunu madde 191’e göre, devlet memurları için lüzum ve ihtiyaç görülen yerlerde çocuk bakımevi ve sosyal tesisler kurulur. 4857 sayılı İş Kanunu madde 2’ye göre ise çocuk emzirme alanları işyeri sayılırken, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre gebe ve emziren kadınların çalışma şartları, emzirme odaları ve çocuk bakım yurtlarının kurulması veya dışarıdan hizmet alınması konuları çıkarılacak yönetmeliklerle düzenlenir (md. 30/1(a)).

Çocuk bakım hizmetlerine yönelik başka bir düzenleme de, 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda ve 5393 Sayılı Belediyeler Kanununda yer alır. Büyükşehir Belediyesi Kanunu madde 7 (v) bendi çocuklara yönelik her türlü sosyal kültürel hizmetlerin yürütülmesini büyükşehir belediyelerin görev ve sorumlulukları arasında saymaktadır. 5393 Sayılı Belediyeler Kanunu 14. Maddede Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelerin kadınlar ve çocuklar için konukevleri kurulması gerektiği vurgulanır.

Özel surette korunması gereken ve muhtaç çocukların bakımından Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı³⁷ Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü sorumludur. Genel Müdürlüğün görevlerinden bir tanesi de geçici ya da sürekli olarak aile ortamından mahrum kalan veya yüksek yararı ailesinin yanında bulunmamayı gerektiren çocuklara, özel bakım ve koruma hizmeti sunmaktır.

Yukarıda bahsi geçen düzenlemelerin ayrıntıları, ilgili kurumlar tarafından çıkarılan yönetmelikler aracılığıyla düzenlenmiştir.

37 8 Haziran 2011 tarihli Resmi Gazete ‘de 633 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname yayınlanmıştır. Böylece Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı³⁷ Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir. 2018 yılında çıkarılan Kararname ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na dönüşmüştür.

63

MEB’e bağlı resmi ya da özel okul öncesi eğitim kurumlarının çalışma usul ve esasları 2014 yılında çıkarılan Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği³⁸, ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre okul öncesi eğitim kurumu, okul öncesi eğitim çağı çocuklarına eğitim veren anaokulu, ana sınıfı ile uygulama sınıfını kapsar. Anaokulu, 36-66 aylık çocukların eğitimi amacıyla açılan okulu, ana sınıfı, 48-66 aylık çocukların eğitimi amacıyla örgün ve yaygın eğitim kurumları bünyesinde açılan sınıfı, uygulama sınıfı ise mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında çocuk gelişimi ve eğitimi alanında 36-66 aylık çocukların eğitiminin yapıldığı uygulama birimini tanımlar (md. 4/1 (a,b,n)). Yönetmeliğe göre anaokulu ve uygulama sınıfına 36 ayını tamamlayan ve 66 ayını doldurmayan, ana sınıflarına 48 ayını dolduran ve 66 ayını doldurmayan ve grup oluşturabilecek kadar çocuk bulunmayan okullarda 36-47 ay arası çocuklar kaydedilir. Velisinin yazılı talebi veya sağlık raporu doğrultusunda ilkokula kaydı bir yıl ertelenenler kaydedilir (md. 11/5 (a,b,c)).

Bununla beraber MEB’e bağlı, kenar bölge ve kırsal kesimdeki ekonomik durumu yetersiz aile çocuklarının okul öncesi eğitimden yararlandırılması amacıyla gezici otobüs içerisinde ücretsiz okul öncesi eğitim hizmeti veren gezici sınıflar açılabilir (md. 82).

Yönetmeliğe göre, okul öncesi eğitim hizmetleri resmi okul öncesi kurumlarda ücretsizdir, ancak beslenme, temizlik hizmetleri ve eğitim programın uygulanmasına yönelik eğitim materyalleri için ücret alınır (md. 67/1). Bununla beraber durumlarını belgelendirmeleri kaydıyla şehit, harp malûlü ve muharip gazi çocukları ile okul öğrenci

38 Temmuz 2014’de Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği ile ayrıca “Okul müdürlükleri, yaşça kayıt hakkını elde eden çocuklardan 66, 67 ve 68 aylık olanları velisinin vereceği dilekçe; 69, 70 ve 71 aylık olanları ise ilkokula başlamaya hazır olmadıklarını belgeleyen sağlık raporu ile okul öncesi eğitime yönlendirebilir veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilir.”

hükmü getirilmiştir.

64

kontenjanının 1/10’u oranındaki yoksul aile çocuklarından ücret alınmaz. Bu durumdaki çocuklardan engelli olanlara öncelik tanınır (md. 68/4).

657 Sayılı DMK’da yer alan düzenleme, Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Çocuk Bakımevleri Hakkında Yönetmelik ile detaylandırılmıştır.

Yönetmelikte, en az elli memurun bulunması ile kamu kurum ya da kuruluşunun idari ve mali işleri ile ilgili birime bağlı olarak 0-6 yaş çocuklar için bakımevi kurulması düzenlemesi yer alır. Bakımevleri, müstakil tek veya çok katlı bir binada veya bir apartmanın zemin katı veya bu katla bağlantılı olarak bir kaç katında kurulabilir. Son olarak süt çocukları için emzirme, emekleme ve bez değiştirme odaları bulunmalıdır.

Kamu kurum ve kuruluşları çocuk bakımevleri, kurumun çalışma saatlerinin başlamasından yarım saat önce ve çalışma saatinin bitiminden yarım saat sonrasına kadar hizmet verir. Ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarının çocuk bakımevlerinin yönetmelik esaslarına uygunluğu Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, eğitim faaliyetlerinin denetimi ise MEB tarafından gerçekleştirilir. Yönetmelik, koşulları sağladığı halde bakımevi kurulmayan kurumlara herhangi bir idari para cezası öngörmez.

Çocuk bakımına yönelik düzenlemelerin bulunduğu başka bir Yönetmelik de, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında kadın çalışan çalıştıran işyerlerine ve Kanunun 30. Maddesine dayanarak çıkarılan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik³⁹’tir. Yönetmelik yurt/çocuk bakım yurdu/kreşi, 0-60 aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine

39 4857 Sayılı İş Kanununun iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümleri, 6331 Sayılı Kanunun çıkışı ile mülga olmuştur.14.7.2004 tarihli ve 25522 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. 16.08.2013 tarihinde 28737 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik, 6331 Sayılı Kanuna göre hazırlanmıştır.

65

İlkokula kaydı yapılmayan 60-66 aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerler olarak tanımlar (md. 4/1(d)).

Yönetmeliğin 13. maddesi oda ve yurt açma yükümlülüğünü düzenlemiştir.

Buna göre, yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta, Yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan bir emzirme odasının kurulması zorunludur (md.

13/1). Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın Yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunludur. Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür (md. 13/2).

Yönetmelik ile işverenlere, ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla anlaşma yaparak giderme hakkı tanınmıştır (md. 13/3). Çalışan kadınların sayılarının tespiti, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın çalışanların sayısının toplamı (md. 13/4) ile olur. Emzirme odası ve/veya yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dâhil edilir (md. 13/5). Yönetmelik, 13. maddede yer alan yükümlülüklerini yerine getirmeyen işverene herhangi bir idari para cezası öngörmemiştir.

Yönetmeliğin 14. maddesi oda ve yurtlardan faydalanabilecekleri düzenler.

Buna göre, kadın çalışanların çocukları ile erkek çalışanların annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş çocukları faydalanırlar. Odalara 0-1 yaşındaki, yurtlara velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan 66 aylığa kadar çocuklar alınır (md. 14/1).

66

Yurtlarda 0-24 aylık, 25-48 aylık ve 49-66 aylık çocuklar birbirinden ayrı bulundurulur (md. 14/2). Çocuklar, oda ve yurtlara işbaşı yapılmadan önce bırakılır, işin bitiminde alınır. Anne ve babalar, odaların ve yurtların disiplin ve yönetimine dair kurallara uymak şartıyla ara dinlenmesinde çocuklarını görüp bakımlarıyla ilgilenebilirler (md.

14/3).

6331 Sayılı Kanun, işçi memur ayrımı yapmaksızın bütüncül bir yaklaşım ile çalışanlara yaklaşır. Bu nedenle Kanun ve Kanuna ilişkin Yönetmelikler bütün çalışanları etkiler. Çocuk bakımı konusunda memurlara özel yönetmelik olmasının uygulamada karışıklık çıkarmaması için Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelikte,

Bu Yönetmeliğin oda ve yurtlarla ilgili dördüncü bölümünde yer alan hükümlerin 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 1 inci maddesinin birinci fıkrası kapsamına giren çalışanlar için uygulanmasında, 8/12/1987tarihli ve 19658 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Çocuk Bakımevleri Hakkında Yönetmelik hükümleri saklıdır (md. 5/3).

hükmü bulunur.

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelikte belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, uyulmayan her hüküm için tespit edildiği tarihten itibaren aylık olarak bin Türk Lirası, idari para cezası verilir.

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelikte vardiya usulü çalışanlara yönelik herhangi bir düzenleme yoktur ayrıca oda ve yurt açma kadın çalışanların sayısına göre belirlenmektedir. Dolayısıyla Yönetmelik, çocuk bakımı konusunu kadının görevi olarak görmeye ve cinsiyete dayalı ayrımcılık yaklaşımını benimsemeye devam etmektedir.

67

Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Çocuk Bakımevleri Hakkında Yönetmelikte yer alan kurulması gereken çocuk bakımevlerinin yerlerine ilişkin müstakil tek veya çok katlı bir binada veya bir apartmanın zemin katı veya bu katla bağlantılı olarak bir kaç katında kurulabilir ibaresi, çocuk bakımevi olarak düşünülmeyen ve elverişsiz koşullara sahip yerlerin çocuk bakımevi olarak kullanılması durumunu doğurabilir.

4.1.2.1.2 Engelli, Hasta ve Yaşlı Bakımı

Erken çocuk bakımına ilişkin düzenlemelerin yanı sıra hastaların, yaşlıların ve engellilerin bakımına ilişkin düzenlemeler de bulunmaktadır. 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununda özel eğitime muhtaç çocuklar için kurulacak eğitim kurumları düzenlenmektedir. 5580 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu özel eğitim kurumlarının açılma iznini düzenler. 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanununda yaşlı, engelli ve hastalara yönelik sosyal hizmetler yer alır. Sosyal hizmetlerin tanımı kanunun 3. maddesinde yer alır. Sosyal Hizmetler; kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine ve ihtiyaçlarının karşılanmasına, sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasını ve hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünüdür.

Sosyal hizmetler Kanununa göre, ihtiyacı olan yaşlı kişileri huzurlu bir ortamda korumak ve bakmak, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla huzurevi (md. 3/4), bedensel, zihinsel ve ruhsal engellilikleri nedeniyle normal yaşamın gereklerine uymama durumunda olan kişilerin, fonksiyon kayıplarını gidermek ve toplum içinde kendi kendilerine yeterli olmasını sağlayan beceriler kazandırmak veya bu becerileri kazanamayanlara devamlı bakmak üzere bakım ve rehabilitasyon merkezleri kurulabilir (md 3/5).

68

Kanunda 2014 yılında yapılan değişiklik ile engelli bireylerin, yaşam kalitesinin artırılması ve sosyal hayata aktif katılımlarına katkı sağlanması amacıyla, engelli bireyler ile ailelerine rehberlik ve destek hizmeti ile evde gündüz bakım hizmeti sunan gündüzlü aktif yaşam merkezi kurulması (md. 3/9) ve çocuk, kadın, engelli ve yaşlılar ile bakım veya barınma ihtiyacı olan kişilere hizmet verilen mesken niteliğindeki yatılı ev tipi sosyal hizmet birimleri (md. 3/13) kurulması hükmü getirilmiştir. Kanuna göre, sosyal hizmet programlarının uygulanmasında korunmaya ihtiyacı olan çocuk, ihtiyacı olan engelli ve ihtiyacı olan yaşlı önceliklidir (md. 4/c).

657 Sayılı DMK’nın 104. maddesinde, 2014 yılında yapılan değişiklik ile memurlara; en az yüzde 70 oranında engelli ya da süreğen hastalığı olan çocuğunun (çocuğun evli olması durumunda eşinin de en az yüzde 70 oranında engelli olması kaydıyla) hastalanması hâlinde hastalık raporuna dayalı olarak ana veya babadan sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar mazeret izni verilmesi hükmü getirilmiştir (md. 104/E).

Yaşlılara ve engellilere yönelik hizmetler 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Karanamesi ile⁴⁰ düzenlenmiştir. Kararname, yaşlı ve engelli vatandaşlara yönelik düzenlemelere yer verir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından konuya yönelik yönetmelikler ve genelgeler çıkarılır.

2013 yılında çıkarılan Sosyal Hizmet Merkezleri Yönetmeliği çocuk, genç, kadın, erkek, engelli, yaşlı bireylere ve ailelerine koruyucu, önleyici, destekleyici, geliştirici, rehberlik ve danışmanlık odaklı sosyal hizmetlerin sunulduğu merkezlerin, kuruluş ve işleyiş, yürütecekleri hizmetlere ilişkin usul ve esasları düzenler.

Yönetmeliğin 6. maddesinde sosyal hizmet merkezlerinin hizmet ilkeleri yer alır.

40 633 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile daha önceden yaşlı ve engellilere yönelik hizmetleri veren ve 2828 Sayılı Kanunda düzenlenen Özürlü Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlanmıştır. 2018 yılı değişikliği ile hizmetler Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın ana hizmet biri olan Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü eliyle yürütülür. 2828 Sayılı Kanunun adı Sosyal Hizmetler Kanunu olarak değiştirilmiştir. Kanunun birçok maddesi mülga olmuştur.

69

Hizmet ilkeleri içinde ailenin ihtiyaçlarına yönelik hizmet sunumu yer alır. Ayrıca yönetmeliğe göre, sosyal hizmet merkezinin görevleri arasında aile bütünlüğünün korunması, aile refahının arttırılmasına yönelik hizmetler ile kadınların toplumsal hayatın tüm alanlarında hak, fırsat ve imkânlardan eşit biçimde yararlanmalarını sağlamak üzere; kadınlara yönelik sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek, bu alanda ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, engellilerin ve yaşlıların toplumsal hayata etkin biçimde katılmalarını sağlamak üzere; engellilere ve yaşlılara yönelik sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek, bu alanda ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak bulunmaktadır.

Merkezlerin bünyelerinde bir dizi birim yer almaktadır. Birimlerden uygulama biriminin görevleri yönetmelikte düzenlenmiştir. Buna göre, evde bakım hizmeti, aile yanında destek, sosyal ve ekonomik destek gibi hizmetleri almasına karar verilen birey ve ailelere ilişkin işlemleri başlatmak, evinde yaşlı ve engelli bulunan aileler ile evde bakım hizmeti alan ailelere ihtiyaç duydukları alanlarda rehberlik hizmeti sunmaktır.

2016 yılında Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği çıkarılmıştır. Bu merkezlerin açılış izinlerinin verilmesi, çalışma şartları, personel standardı, denetlenmeleri, müeyyideleri, bakım hizmetlerinin kapsamı, başvuru, inceleme, kabul ile ücret tespiti ve ödemelerine ilişkin usul ve esasları belirlenmesi yönetmeliğin amacıdır. Merkezler, bakıma ihtiyacı olan engellilere hizmet vermektedir. Yönetmeliğe göre bakıma ihtiyacı olan engelli; engellilik sınıflandırmasına göre engelliler için sağlık kurulu raporu ile ağır engelli olduğu belgelendirilenlerden günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek durumda olduğu sosyal inceleme raporu ile belirlenen kişidir.

70

Evde Bakım Hizmetinden Yararlanan Engelli Bireylerin Diğer Hizmetlerden Yararlanması, Özel Bakım Merkezleri, Evde Bakım Ücreti Geri Ödemesi Hakkında, Evde Bakım Hizmeti Hakkında, Görme Özürlülerin Eğitim ve Rehabilitasyon Hizmeti Süresince Evde Bakım Hizmetlerinden Yararlandırılması genelgeleri bulunmaktadır.

Ülkemizde uygulanan engelli, yaşlı ve hasta bakımına ilişkin bakım izinleri politikaları, cinsiyete dayalı işbölümünün ortadan kaldırılmasında etkin bir politika değildir. Ataerkil ve toplumsal yaşamın cinsiyete dayalı işbölümüne göre şekillendiği toplumlarda bakım izin hakkı, hem kadına hem de erkeğe tanınmış da olsa, mecbur kalınmadıkça kadınlar tarafından kullanılır.

4.1.2.2 Gelir Destekleri

Bakım hizmetlerinin yanı sıra iş aile yaşamını uzlaştırmak için gelir destekleri de Türk hukukunda düzenlenmiştir. Aile yardımı ödeneği, asgari geçim indirimi, şartlı sağlık ve eğitim yardımı, engelli, yaşlı ve muhtaç aylığı ve evde bakım ücreti gelir desteklerindendir.

657 Sayılı DMK 202. maddede aile yardımı ödeneği⁴¹ düzenlenmiştir. Devlet memurlarının çalışmayan ve sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşleri ve çocukları için ödenir. Ayrıca çocukları üvey olan ebeveynler de bu yardımdan yararlanabilir. Bu ödemeler her ay yapılır. Eşlerin ikisi de memur ise eşlerden sadece erkek aile yardımı alır. Bu düzenleme toplumsal cinsiyetçi bir yaklaşımla düzenlenmiştir. Devlet memurlarının aldığı aile yardımı ödeneği, vergiden muaftır ayrıca haczedilemez. Eş için alınan aile yardımı ödeneğine evlenince, çocuk için alınan

41 Aile yardımı ödeneği, 399 Nolu Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararnameye tabi sözleşmeli personele ve geçici personele de verilir. Memurlara ve sözleşmeli personele yapılan aile yardımı ödeneği vergilerden muaf iken, geçici personele ödenen aile yardımı ödeneği gelir ve damga vergisine tabidir. Bu nedenle geçici personele yapılan ödemenin miktarı daha azdır ve bu durum son derece adaletsizdir. 2018 yılı itibariyle aile yardımı ödeneği eş için 277 TL, çocuklar için 6 yaşına kadar 64,92 daha büyükler için 32,46 TL’dir. 0-6 yaş arası 2 çocuğu olan memur için 406,84 TL’dir. Aile yardımı ödeneğinin tutarı, günümüz koşullarında son derece yetersizdir. Diğer yandan “en az üç çocuk” anlayışının hakim olduğu toplumsal yaşamda çocuklar için yapılan aile yardımı ödeneği, ihtiyaç sahibi ailelerin çocuklarını sefalet ile büyütmelerine neden olabilir.

71

aile yardımı ödeneğine ise çocuğunun doğduğu tarihi takip eden ay başından itibaren hak kazanılır. Eşlerin ölümü, kız çocuklarının evlenmesi, erkek çocuklarının 25 yaşını doldurması ile aile yardımı ödeneği kesilir. Kız çocukları için yapılan aile yardımı ödeneği, kız çocuklarının evlenmesi koşulu ile kesilirken, erkek çocuklarındaki şart sadece 25 yaşı doldurmaktır. Bu düzenleme, kadınların geçiminin erkek tarafından sağlanması gerektiği yaklaşımının tezahürü olmakla birlikte herhangi bir sebeple istihdamdan dışlanan kadınları koruyucu bir sosyal koruma aracı olduğu yaklaşımı da mevcuttur. Aile yardımı ödeneği, 4857 sayılı kanuna tabi çalışanları kapsaması işverenlerin inisiyatifinde uygulanır. Bu durum, aile yardımı ödeneğinin bütün çalışanları kapsamaması sebebiyle eşitlikçi ve adil olmadığını gösterir.

Gelir desteği ile ilgili başka bir düzenleme asgari geçim indirimi⁴² uygulamasıdır. Asgari geçim indirimi uygulamasında, çalışanların medeni hali ve aile durumu gibi öznel koşulları göz önünde bulundurulur. Kanunda yer alan hesaplamalar sonucunda yapılan indirim ile çalışanların daha az gelir vergisi ödemeleri sağlanır.

Daha önce bahsi geçen şartlı nakit transferleri kapsamında, nüfusun en yoksul kesiminde yer alan ailelere ve 0-6 yaş arası çocuklarını düzenli olarak sağlık kontrollerine götürmeleri şartı ile düzenli nakit para yardımı yapılmaktadır. Bu alanda yapılan aylık ödemeler çocuk başına 35 TL’dir. Bu yardımdan yararlanabilmek için gelirin 483 TL olan muhtaçlık sınırının altında olması gerekir.

Şartlı Eğitim Yardımı ise yine nüfusun en yoksul kesiminde yer alan ve maddi imkânsızlıklar nedeniyle çocuklarını okula gönderemeyen ailelere, çocuklarının okula

42 2018 yılı asgari geçim indirimi tutarı şöyledir; Bekar ya da evli eşi çalışan 152.21 TL, evli eşi çalışmayan 182.66 TL,evli eşi çalışmayan 1 çocuklu, evli eşi emekli 1 çocuklu 205.49 TL, evli eşi çalışmayan 2 çocuklu, evli eşi çalışan 3 çocuklu, evli eşi emekli 2 çocuklu 228.32 TL, evli eşi çalışan 1 çocuklu 175.04 TL, evli eşi çalışan 2 çocuklu 197.88 TL, evli eşi çalışan 4 çocuklu 243.54 TL, evli eşi çalışan 5 çocuklu, evli eşi çalışmayan 3/4/5 çocuklu ya da evli eşi emekli 3/4/5 çocuklu 258.76 TL, evli eşi emekli 182.66 TL’dir.

72

devam etmeleri şartıyla yapılır. Kız çocuklarının okullaşma oranlarını arttırmak amacıyla kız çocuklarına yapılan yardım miktarı erkek çocuklarına yapılan yardım miktarından daha yüksektir. Şartlı eğitim yardımları annelere ödenir. Bunun sebebi de cinsiyete dayalı işbölümü gereği çocuk bakımının kadının görevi olarak görülmesidir.

Buna ek olarak erkeğin, kadının eline geçen gelir üzerinde denetiminin var olması da bazı sosyal yardımların kadınlara yapılmasına sebep olabilmektedir. bu Kadınları korumak adına uygulanan bu tarz politikaların toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini pekiştirme riski de göz önüne alınmalıdır.

Yardım miktarı ilköğretime devam eden erkek öğrenci için/aylık 35 TL, kız öğrenci için/aylık 40 TL, ortaöğretime devam eden erkek öğrenci için/aylık 50TL, ortaöğretime devam eden kız öğrenci için/ aylık 60 TL’dir.

2022 Sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun⁴³, 65 yaş aylığını düzenler. Buna göre 65 yaşını doldurmuş, herhangi bir sosyal güvencesi olmayan, nafaka almayan ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından muhtaçlığı tespit edilenler, muhtaçlık süresince aylık alırlar. Kişinin muhtaç kabul edilebilmesinin koşulu, kişinin ve eşinin her türlü gelirlerinin ortalamasının asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olmasıdır⁴⁴.

Aynı kanun kapsamında engellilere engelli aylığı hakkı tanınmıştır. Buna göre en az % 40 engeli bulunduğu raporla tespit edilen, hiçbir sosyal güvencesi olmayan, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından muhtaçlığı tespit edilenler, 18 yaşından büyük ya da 18 yaşından küçük engelli yakını olanlar bu haktan yararlanır. 18

43 2022 Sayılı Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz Ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hem 65 yaş aylığını hem de engelli aylığının genel hükümlerini düzenler. Aylık detayları 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelikte yer alır. 2018 yılında yönetmelikte yapılan değişiklik ile daha önceden yılda dört kez üçer aylık dönemlerle yapılan ödemeler her ay yapılmaktadır.

44 2018 yılı sonuna kadar muhtaçlık sınırı 483 TL’dir. 65 yaş aylığı tutarı 2018 yılı itibariyle 543, 27 TL’dir.

73

yaşından küçük engelli yakını olanların bu haktan yararlanabilmesi için engelli ile aynı hanede yaşaması yani bakımını üstlenmesi gerekmektedir⁴⁵. Engelli aylığı gelir kriteri, hanenin ortalama gelirinin asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olmasıdır.

Engellilerin bakımına yönelik sağlanan bir başka gelir desteği, evde bakım aylığıdır. 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanununa 2014 yılında konan ek madde 7’dir.

Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, asgarî ücretin aylık net tutarının 2/3’ünden daha az olan bakıma ihtiyacı olan engellilere, resmî veya özel bakım merkezlerinde bakım hizmeti ya da sosyal yardım yapılmak suretiyle evde bakımına destek verilmesi sağlanır⁴⁶. Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmeliğe göre bu aylıktan yararlanabilmek için bakım hizmeti verilen kişinin, ağır özürlülük halinin sağlık raporu ile belgelenmiş ve bakıma muhtaç olması gerekir. Bu haktan yararlanabilmek için sosyal güvence şartı aranmaz. Kapsayıcılığı daha geniş bir uygulamadır.