Başakta tane ağırlığı (g)

Araştırmada arpa genotiplerinin kışlık ve yazlık ekimleri sonucu elde edilen başakta tane ağırlığına ait değerlerin varyans analiz sonuçları Çizelge 4.39 ve Çizelge 4.40’da, ilgili verilerin ortalamaları ile “LSD” grupları Çizelge 4.41’de verilmiştir. Başakta tane ağırlığı bakımından genotipler arasındaki farklılık her iki ekim şartlarında önemli bulunmuştur

(Çizelge 4.39). Kışlık ve yazlık ekim birlikte değerlendirildiğinde genotipler arasındaki farklılık ve genotip x ekim zamanı interaksiyonu sırasıyla p<0.01 ve p<0.05 ihtimal seviyesinde önemli, ekim zamanının farkı ise önemsiz bulunmuştur (Çizelge 4.40).

Çizelge 4.39. Arpa hat ve çeşitlerin kışlık ve yazlık ekimler sonucu belirlenen başakta tane ağırlıklarına ait değerlerin varyans analiz sonuçları

Varyasyon Kaynakları

Serbestlik Derecesi

Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F-değeri Kışlık Yazlık Kışlık Yazlık Kışlık Yazlık

Tekerrür 2 0.20 0.08 0.10 0.04 4.19 2.09

Genotip 11 0.69 0.82 0.06 0.07 2.61* 4.15**

Hata 22 0.53 0.39 0.02 0.02 - -

Toplam 35 1.42 1.29

CVkışlık(%) : 13.39 CVyazlık(%) : 12.31

*:0.05; **:0.01 ihtimal seviyesinde önemlidir.

Çizelge 4.40. Arpa hat ve çeşitlerin kışlık ve yazlık ekimler sonucu belirlenen başakta tane ağırlıklarına ait değerlerin birleştirilmiş varyans analiz sonuçları

Varyasyon Kaynakları Serbestlik

Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F-değeri

Tekerrür 2 0.25 0.13 10.12

Ekim Zamanı (A) 1 0.09 0.09 7.21

Hata 2 0.025 0.012 - Genotip (B) 11 1.05 0.10 4.56** A x B 11 0.45 0.04 1.97* Hata 44 0.923 0.021 - Toplam 71 2.80 CV(%) 12.90

*:0.05; **:0.01 ihtimal seviyesinde önemlidir.

Çizelge 4.41. Arpa hat ve çeşitlerin kışlık ve yazlık ekimler sonucu belirlenen başakta tane ağırlıklarına ait ortalama değerler (g) ve LSD grupları1

Genotip

No. Genotip (Tane rengi)

Kışlık Ekim Yazlık Ekim A x B Ortalama Kışlık Yazlık

1 A07-5 (kahve) 1.14 bc 0.97 bc 1.14 bcde 0.97 efgh 1.05 cd 2 A05-10 (sarı) 1.31 a 1.35 a 1.31 ab 1.35 a 1.33 ab 3 A07-19 (kahve) 1.05 cd 1.00 b 1.05 defg 1.00 efgh 1.03 d 4 A07-10-1 (mavi) 1.12 bc 0.98 b 1.12 cdef 0.98 efgh 1.05 cd 5 A07-16-1 (mavi) 1.13 bc 1.09 b 1.13 bcdef 1.09 cdefg 1.11 abcd 6 Karatay 94 (kavuzlu) 1.33 a 1.25 a 1.33 a 1.25 abc 1.29 abc 7 A07-20-1 (kahve) 1.20 b 1.02 b 1.20 abcd 1.02 defgh 1.11 abcd 8 A07-15(yarı çıplak-kahve) 1.33 a 0.84 c 1.33 a 0.84 h 1.09 bcd 9 A07-1-2 (sarı) 0.91e 1.04 b 0.91 gh 1.04 defg 0.98 d 10 A05-32 (kahve) 1.33 a 1.36 a 1.33 a 1.36 a 1.34 a 11 A07-10 (mavi) 0.95 de 1.05 b 0.95 fgh 1.05 defg 1.00 d 12 A07-1-1 (sarı) 1.10 bc 1.10 b 1.10 cdef 1.10 cdef 1.10 abcd

Ortalama 1.16 1.09 1.16 1.09 1.12

LSDAxB ; kışlık(0.05)

LSDgenotip ; yazlık(0.01)

0.11 0.14 0.18 0.25

1_{:Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark önemsizdir.}

Araştırmada kışlık ekim şartlarında yetiştirilen genotiplerde başakta tane ağırlığı ortalaması 1.16 g olup, en düşük değer 0.91 g ile A07-1-2, en yüksek ise 1.33 g ile Karatay 94, A07-15 ve A05-32 hatlarından elde edilmiştir. Ayrıca, A05-10 (1.31 g) ve A07-20-1 (1.20

g) genotiplerinin ortalama başakta tane ağırlığı değerinin deneme ortalamasının (1.16 g) üzerinde olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.41).

Araştırmada yazlık ekim şartlarında yetiştirilen genotiplerde başakta tane ağırlığı ortalaması 1.09 g olup, en düşük değer 0.84 g ile A07-15, en yüksek ise 1.36 g ile A05-32 hattında saptanmıştır. Denemede yer alan genotiplerden A05-10 (1.35 g), A07-16-1 (1.09 g), Karatay 94 (1.25 g) ve A07-1-1 (1.10 g) hatlarında ortalama başakta tane ağırlığının deneme ortalamasının (1.09 g) üzerinde olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.41).

Kışlık ve yazlık ekim şartları birlikte değerlendirildiğinde genotiplerin başakta tane ağırlığı ortalaması 1.12 g olup, kışlık ekim sonucu elde edilen ortalamanın (1.16 g) yazlık ekim ortalamasından (1.09 g) istatistiki açıdan önemsiz derecede daha yüksek olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. En az başakta tane ağırlığı ortalaması 0.98 g ile A07-1-2 hattından elde edilirken, en fazla 1.34 g ile A05-32 hattında ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra A05-10 (1.33 g) hattı ile Karatay 94 (1.29 g) çeşidinde ortalama başakta tane ağırlığının deneme ortalamasının üzerinde (1.12 g) olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.41). Araştırmada yazlık ekim genotiplerin çoğunda başakta tane ağırlığının önemsiz derecede azalmasına neden olmuştur.

Başakta tane ağırlığı, tane verimine etki eden verim bileşenleri arasındadır ve aralarında önemli ve pozitif bir ilişki vardır (Akdamar ve ark., 2002). Başakta tane verimi, başak boyuna, başaktaki tane sayısına (Akdamar ve ark., 2002), genotip ile yetiştirme yılına (Çölkesen ve ark., 1999), ekim sıklığına ve ana sap ile kardeşlere (Geçit, 1982) göre değişim göstermektedir. Yapılan birçok araştırmada, 0.53-0.71 g (Taş ve Yürür, 2002), 0.85-1.11 g (Ertürk, 2014), 0.64-1.97 g (Sirat ve Sezer, 2013) şeklinde başakta farklı tane ağırlığı rapor edilmiştir.

4.16. Tane rengi

Araştırmada kullanılan arpa materyalinin kışlık ve yazlık ekimleri sonucu belirlenen açık-orta-koyu renkli tanelere ait veriler ve bu verilerin Ki-kare değerleri ile olasılık katsayıları Çizelge 4.42’de verilmiştir.

Çizelge 4.42. Arpa hat ve çeşitlerin kışlık ve yazlık ekimler sonucu belirlenen açık-orta-koyu renkli tanelerin sayısı (adet), Ki-kare değerleri ve olasılık katsayıları (%)

SIRA NO

GENOTİP KIŞLIK EKİM YAZLIK EKİM

X² CC

(TANE RENGİ) Açık Orta Koyu Açık Orta Koyu

1 A07-5 (Kahve) 26.67 49.67 46.00 16.33 56.67 35.67 3.46ns 12.14 2 A05-10 (Sarı) 33.00 60.33 17.67 27.33 69.33 11.33 2.51ns 10.62 3 A07-19 (Kahve) 27.67 49.33 35.00 12.33 64.67 25.67 8.99* 20.05 4 A07-10-1 (Mavi) 22.67 55.33 36.67 13.67 37.33 40.00 3.19ns 12.36 5 A07-16-1 (Mavi) 18.00 48.33 40.33 18.67 56.67 22.00 5.65ns 16.42 6 Karatay 94 (Kavuzlu) 25.00 57.00 47.00 9.33 66.33 32.33 8.77* 19.58 7 A07-20-1 (Kahve) 10.00 59.33 54.33 9.33 68.33 27.00 8.32* 18.75 8 A07-15 (Yarı Çıplak-kahve) 26.67 62.33 24.00 9.00 43.00 34.00 10.56** 22.44 9 A07-1-2 (Sarı) 18.67 49.00 38.33 21.33 66.00 18.33 9.74** 21.22 10 A05-32 (Kahve) 19.00 58.00 52.67 5.67 27.00 83.00 24.57** 30.17 11 A07-10 (Mavi) 27.67 52.33 18.67 14.00 53.33 28.00 6.31* 17.74 12 A07-1-1 (Sarı) 31.33 60.33 22.00 14.33 73.67 18.00 7.80* 18.52 S.D.: 2; ns: önemsiz; *: p<0.05; **: p<0.01; Koyu renge boyanmış hücreler ilgili renk değişimi bakımından önemlidir.

Araştırmada genotiplerin tane rengi bakımından Ki-kare değerleri 2.51 ile 24.57 arasında değişmiştir. Genotiplerin 4’ünde (A07-5, A05-10, A07-10-1 ve A07-16-1) ekim zamanı faktörünün tanelerin renk değişimine etkisi istatistiki açıdan önemsiz, diğer 8 genotipte ise önemli bulunmuştur (Çizelge 4.42). Böylece, kışlık ekimin genotiplerin 5’inde (A07-19, Karatay 94, A07-15, A07-10 ve A07-1-1) tanelerde rengin açılmasında, 3’ünde (A07-20-1, A07-1-2 ve A05-32) ise koyulaşmasında etkili olduğu belirlenmiştir.

Araştırmada tane rengi değişiminin olasılık katsayısı değerlerinin %10.62 ile %30.17 arasında olduğu tespit edilmiştir. Ekim zamanının tane rengi üzerine önemli seviyede etkili olduğu 8 genoptipte ise renk değişim olasılığının en düşük %17.74 ile A07-10 hattında, en yüksek ise %30.17 ile A05-32 hattında olduğu belirlenmiştir.

Tane rengi, arpada en belirgin çeşit özelliği olup, koku, nem, tane şekli, kavuzluluk durumu ve tanenin camsı olup olmaması gibi öznel (duyu organlarıyla yoklanarak) ölçütlerden biridir. Tane rengi bakımından arpaları beyaz, siyah-mor-kahverengi ve gri-mavi yani ‘çakır arpa’ şeklinde üç gruba ayıran Kün (1996), çakır arpanın uluslararası ticaretteki adının ‘blue barley-mavi arpa’ olarak adlandırıldığını ve beyaz arpalardan sonra dünyada en çok yetiştirilen arpalar olduklarını belirtmiştir. Arpa renginin ortaya çıkmasında anahtar rol oynayan iklimin (Miles ve ark., 1987) yanı sıra, tane rengi genotipin genetik özelliğinin de etkisi altındadır.

Arpa bitkisinde ve tanelerinde renk gelişimleri ile ilgili üç arpa çeşidi olan “Smyrna”

kullanılarak yapılan bir çalışmada, “tam”, “düşük N” ve “düşük P” çözeltileri ile sulama yapılmış, ayrıca “kontrol”, “ultraviyole”, “kızıl ötesi”, “dekstroz” ve “dış ortam” şartlarına tabii tutulmuştur. Araştırma sonucunda bitki ve tane renk gelişimindeki en tutarlı artış, düşük N ve düşük P besin seviyeleri ile ilişkilendirilmiş, özellikle düşük azotun, renkli çeşitlerde bitki ve tane renginin artmasına, beyaz çeşitlerin tanelerinde ise daha açık beyaza neden olduğu, beş işlem ortamı ile renk gelişimi arasında anlamlı fark elde edilmediği, genel olarak bitki rengini artıran işlemlerin tane rengini de artırdığı bildirilmiştir (Faris, 1955).