Avrupa entegrasyonuna kuşku ve güvensizlikle yaklaşma, karşı çıkma anlamında kullanılan AB şüpheciliği (euroscepticism) kavramının kaynağı olarak her zaman Birleşik Krallık gösterilmiştir. Hatta bu kavram ilk kez dönemin Başbakanı Margaret Thatcher’ın AB’ye olumsuz tavrı bağlamında kullanılmaya başlanmıştır.
(Sednantie, Ataç, 2016: 3) Terim olarak ise ilk kez İngiliz gazetesi The Times’da Haziran 1986’da yer almıştır. (Startin, 2015: 312) Avrupa şüpheciliğinin sebepleri çeşitlidir. Bunlara ilk örnek içsel olarak Avrupa Birliği şüphecisi olunmasıdır. Bu
39
gruptakiler Avrupa’yı kültürel ve tarihsel olarak başka bir yerde görmekle birlikte, Avrupa Birliği’ni farklı yorumlamaktadırlar. Bu çerçevede, Birliğin ulusal karar verme ve devlet egemenliği konularını ihlâl ettiğini ileri sürmektedirler. Birleşik Krallık’ta da birçok kişi bu grupta yer almaktadır.
İkinci bir sebep olarak AB üyeliğinin kimlik sorununa sebep olduğunun düşünülmesini göstermek mümkündür. Bu gruptakiler tarafından Avrupa kimliğinin, ulusal kimlikleri geride bırakacağı ve entegrasyonun ilerleyen dönemlerinde yeni Doğu Avrupalı üyelerin Hollanda, Fransız ve Alman kültürel geleneklerini dahi etkileyeceği ileri sürülmektedir.
Başka bir neden ise yeni doğulu üyelerin AB’nin imtiyaz ve yardımlarından yararlanarak refah düzeylerini hızlıca artırmak istemeleri dolayısıyla kendilerini refahın ana kaynağı olarak gören eski Batı Avrupa ülkelerinde şüpheciliğin artmasıdır. (Polgar, 2016: 84)
Birleşik Krallık özelinde bakıldığında da AB’den ayrılma yönünde oy kullanan seçmenlerin %49’u AB’nin bir egemenlik meselesi olduğunu ifade etmişlerdir ve bu husus Birleşik Krallık’ta Avrupa şüpheciliğinin yükselmesine neden olan temel faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. İngiliz kamuoyunda bir AB mevzuatının yürürlüğe girmeden önce muhakkak İngiliz Parlamentosu’nda onaylanması gerektiği, seçimle göreve gelmemiş Avrupa Komisyonu’nun hazırladığı bir mevzuatın asla İngiliz Parlamentosunun üzerinde olamayacağı yönünde bir düşünce hâkimdir. (Bourne, 2016:
359)
Bu bağlamda Birleşik Krallık’ın AB üyeliği döneminde, içine düşülen en önemli hatalardan birinin parlamento egemenliği ve ulusal egemenlik kavramlarının karıştırılması olduğunu söylemek mümkündür. Parlamento egemenliği, AB hukukunun
40
da büyük önem verdiği konuların başında gelmekte iken ulusal egemenlik kavramı farklı bileşenlere sahiptir. Avrupa Birliği projesine karşı yükselen düşmanlıkta ise parlamento egemenliği-ulusal egemenlik kavramlarının karıştırılmasının önemli bir payı olduğu açıktır. (Gordon, 2016: 335)
AB seviyesinde hazırlanan mevzuatın, ülke düzeyinde hazırlanan ve parlamentoda onaylanan normların üzerinde olabilmesi kuralı akademik dünyada rahatsızlık yaratmaz ve bu açıdan koşullar her AB ülkesinde aynıdır; ancak bu durum Birleşik Krallık seçmeninde ciddi rahatsızlıklar yaratmıştır. Çünkü burada parlamento egemenliği kavramı yanlış anlaşılarak ulusal egemenlik kavramıyla karıştırılmış, AB’nin uluslar üstü yapısı ise ulusal egemenliğin ihlali olarak algılanmıştır. Oysaki seçimlerle kendilerine yasama konusunda yetki devri yapılmış parlamentoların hukuken yasa yapma yetkisi sınırsızdır ve bu yetkinin tek sınırı politik, demokratik, ahlaki ve pratik çevre ile birlikte yalnızca parlamentonun kendisidir. Dolayısıyla bazı AB düzenlemelerinin iç hukukun üzerinde tanınması, ne parlamenter egemenliğe ne de ulusal egemenliğe gölge düştüğü şeklinde yorumlanamaz. (Gordon, 2016: 336)
Örneğin AB’den ayrılmayı ve ayrılma hususundaki kuralları düzenleyen yasa
“Avrupa Birliği Referandumu Yasası”, 2015 yılında Birleşik Krallık Parlamentosu tarafından çıkarılmıştır ve bunu yaparken de parlamento herhangi bir kısıtlamayla karşı karşıya olmamıştır. Yasa’yla Birleşik Krallık, vatandaşlarını AB’den ayrılıp ayrılmama konusunda karar vermeye çağırmıştır. Böylelikle Parlamento, AB’de kalma ya da ayrılma konusunda karar verme yetkisini vatandaşlarına devretmiştir. Bu yasanın öncesinde 2011 yılında da, Avro krizi sonrasında yükselen Avrupa Birliği şüpheciliğiyle birlikte “Avrupa Birliği Yasası” çıkarılmıştır. Bu yasa uyarınca da ilerleyen dönemlerde AB’ye yapılacak herhangi bir yetki devri ya da kurucu antlaşma değişikliği öncesinde konunun referanduma götürülmesi koşulu getirilmiştir. (Mengiler, 2017: 49) Böyle bir
41
durumda, yetkinin asıl sahibi olan halka devredilmesi, parlamentonun egemenliğini zedelemeyecektir. Devri yapan ulusal parlamentonun kendisidir. AB seviyesindeki düzenlemelerin, iç hukukun üzerinde tanınması da benzer sebeplerle parlamentonun egemenliğini zedelemeyecektir. Çünkü bu yetkiyi de Avrupa Birliği’ne bizzat üye devlet parlamentoları vermiştir. (Gordon, 2016: 338)
Aslında ulusal egemenlik kavramının Brexit’le ilgisi çok daha fazladır. Ulusal egemenliklerin uluslararası düzeyde uyumlaştırılması ve işbirliği içerisinde ortak çıkarlar için tek havuzda toplanması AB projesinin ana temasıdır ki buna uluslar üstü örgütlenme adı verilir. Uluslar üstü örgütlenme modeli Avrupa Birliği’nin temelidir ve onu diğer örgütlerden farklı kılar. Bu yeni modelin dünyada bugüne kadarki tek örneğini de Avrupa Birliği oluşturmaktadır. AB yönetiminin demokratik karakteri yüksek seviyededir ve global dünyada ulusal ve uluslararası normların uyumlaştırılması hususu farklı politik sistemlerin etkileşimi için son derece önemlidir. (Baykal, 2017: V-VIII) Dolayısıyla AB düzeyinde kurulan bu sistem ulusal egemenlik yetki ve haklarının devri ya da yok sayılması anlamına gelmemekte bilakis ortak çıkarların güçlendirilmesi adına ulusal egemenliklerin uyumlaştırılmasına karşılık gelmektedir.
Birleşik Krallık’ta mevcut ulusal egemenlik seviyesine dair algı bu seviyenin yetersiz olduğu ve bu durumun sebebinin AB üyeliği olduğu şeklindedir. Başbakan Theresa May de bir konuşmasında Birleşik Krallık’ın egemen devlet olarak pozisyonunu tamir edeceğine dair söz vermiştir. Böyle bir durum karşısında ise akıllara Birleşik Krallık’ın kendi egemenliğiyle ilgili taşıdığı kaygılar gerçekten AB’yle mi ilgilidir sorusu gelmektedir. Aslında temel sorun ulusal egemenliği oluşturan bileşenlerden hiçbirine zarar vermeyen ve aslında egemenliklerin elden gitmesi değil de bu egemenliklerin işbirliği içerisinde uyumlaştırılması anlamına gelen bir durumun ulusal egemenlik AB’ye devrediliyor şeklinde algılanmasına neden olacak biçimde
42
yorumlanması ve İngiliz kamuoyunda sıklıkla bir egemenlik sorunu varmışçasına gündeme getirilmesidir. (Gordon, 2016: 343)
Avrupa Birliği’nde Avrupa şüphecisi portre ise 2014 AB Parlamento seçimlerinin ardından özellikle AB şüphecisi olarak tanınan Birleşik Krallık Bağımsızlık Partisi (UKIP)’nin azımsanamayacak bir başarı kazanması ve Yunanistan, İtalya, Fransa, Danimarka gibi ülkelerde de AB şüphecisi partilerin önemli oranda oy almasıyla daha da görünür bir hâl almaya başlamıştır.