3.1 Genel
ATC-21 “Hızlı DavranıĢ Değerlendirme Yöntemi” binanın dıĢ tarafından incelenmesine dayanan bir yöntemdir. Bu yöntemde hiçbir mühendislik hesabı kullanılmaz. ATC-21 “Hızlı DavranıĢ Değerlendirme Yöntemi”nde binaya bir yapısal puan atanır.(S) bu puanın hesaplanması için ilk olarak temel bir puan bulunmalıdır. Bu puan NEHRP haritasında belirlenen alanlara göre düzenlenmiĢ olan üç tablodan yapı tipine göre bulunur. Daha sonra binanın deprem davranıĢını kötü yönde etkileyebilecek olan faktörler yerinde saptanır. Formda verilmiĢ olan değerler temel puandan çıkartılarak binaya ait yapısal puan hesaplanır. Formun alt kısmında yer alan ayrıntılı incelemeye gerek olup olmadığı iĢaretlenir. Yapısal puanın 2’den küçük çıkması ayrıntılı incelemeyi gerektirir. Ancak yapıyı inceleyen uzmanın görüĢleri daha geçerlidir. ATC-21 “Hızlı DavranıĢ Değerlendirme Yöntemi” akıĢ Ģeması ġekil 3.1’de gösterilmiĢtir.
ġekil 3.1 Hızlı Değerlendirme Metodunu Belirlemek için AkıĢ Diyagramı
Evet Orijinal kullanım ve
yüksekliği belirlemek
Tipi kesin olmayan binalar için metot
BaĢlangıç
Yapı yaĢını belirlemek
Yapının çerçeve veya kutu yapı olup olmadığını belirlemek
Yapı tipi belirlendi mi?
Mümkün tipin en düĢük puanını atamak
Puanı tayin etmek Hayır
ġekil 3.2 Veri Toplama Formu
YORUMLAR Detaylı araĢtırmaya
gerek var mı? EVET HAYIR BĠNANIN KROKĠSĠ
YERLEġĠM YAPISAL PUANLAR VE BELĠRLEYĠCĠLER Konut Ticari Ofis Endüstriyel Sinemalar vb. Okul Hükümet bina. Acil servisler Tarihi binalar KiĢi sayısı 0-10 11-100 100+
Yapısal olmayan tehlike var mı?
VERĠ GÜVENLĠĞĠ *=DeğerlendirilmiĢ, öznel
veya güvenilmeyen veri DNK = Bilmiyorum BĠNA TĠPĠ W S1 S2 S3 S4 C1 C2 C3/S5 PC1 PC2 URM RM (MRF) (BR) (LM) (RC SW) (MRF) (SW) (URM NF) (TU) Temel puan 4.5 4.5 3.0 5.5 3.5 2.0 3.0 1.5 2.0 1.5 3.0 1.0 Yüksek seviye UZ –2.0 -1.0 UZ -1.0 -1.0 -1.0 -0.5 UZ -0.5 -1.0 -0.5 Kötü koĢullar -0.5 –0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 DüĢey düzensizlik -0.5 –0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -1.0 -0.5 -0.5 -1.0 -1.0 -0.5 -0.5 YumuĢak kat -1.0 –2.5 -2.0 -1.0 -2.0 -2.0 -2.0 -1.0 -1.0 -2.0 -2.0 -1.0 Burulma -1.0 –2.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 Plan düzensizliği -1.0 –0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -1.0 -1.0 -1.0 -1.0 Çarpma UZ -0.5 -0.5 UZ -0.5 -0.5 UZ UZ UZ -0.5 UZ UZ Ağır kaplamalar UZ -2.0 UZ UZ UZ -1.0 UZ UZ UZ -1.0 UZ UZ Kısa kolonlar UZ UZ UZ UZ UZ -1.0 -1.0 -1.0 UZ -1.0 UZ UZ Yönetmelik yılı +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 +2.0 UZ SL2 -0.3 –0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 -0.3 SL3 -0.6 –0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 -0.6 SL3 ve 8-20 katlı UZ -0.8 -0.8 UZ -0.8 -0.8 -0.8 -0.8 UZ -0.8 -0.8 -0.8 NĠHAĠ PUAN Adres k Posta kodu n Diğer belirleyiciler k Kat sayısı Bina yaĢı l
Denetleyen Tarih k Toplam kat alanı k Bina adı Kullanımı k
3.2 Temel Bilgiler
Bina ATC-21 “hızlı değerlendirme davranıĢ yöntemi”ne göre bir hasar tespit formu ile değerlendirilir. Bu form NEHRP haritasında tanımlanan bölgelere göre değiĢiklik gösterir. NEHRP haritası 7 bölgeye ayrılmasına karĢın üç çeĢit hasar tespit formu vardır. Ġlk tip hasar tespit formu NEHRP haritasının 1 ve 2. bölgesine, ikinci tip NEHRP haritasının 3 ve 4. bölgesine son tip ise NEHRP haritasının 5, 6 ve 7. bölgesine karĢılık gelmektedir. ġekil 2.3’de NEHRP haritasının 5, 6 ve 7. bölgelerine karĢılık gelen hasar tespit formu gösterilmiĢtir.
3.3 Fotoğraf Çekimi
Bu yöntem, yapıya ait bir fotoğrafın çizilen krokilerden daha objektif olduğunu savunur. Mümkünse fotoğraf bütün binayı gösterecek mesafeden ve yapının birkaç yüzünden çekilmelidir. Gerekli detaylar fotoğrafla belirtilememiĢ ve krokide çizilememiĢse inceleyen yorumlar bölümünde ilave bilgileri belirtmelidir.
3.4 Krokiler
Yapının bir krokisi çizilmelidir. Binanın düĢey kesitindeki önemli özellikler belirlenmelidir. Krokiler yapının çoğu niteliğini gösterir ve inceleyen kiĢiye yardımcı olurlar. Bina krokisi arsa üzerindeki yapının yerini ve bitiĢik binaların ne kadar mesafede olduklarını gösterir. Mevcut vaziyet planı, projelerden de binanın krokisi çizilebilir. Ancak mevcut verilerin doğruluğu yerinde kontrol edilmelidir. Eğer bina bütün cephelerinde farklılık gösterirse, binanın farklılık gösteren her cephesi için kesit krokisi çizilmelidir. Binanın boyutları belirtilmelidir.
3.5 Bina Bilgileri
Bina bilgileri; binanın yaĢı, tipi, yüksekliği ve kullanımı ile ilgili olan bilgilerdir. Binanın yaĢının bilinmesi neticesinde bina yapılırken uygulanan deprem yönetmeliği belirlenir. Bina yüksekliğine göre, alçak (1-3 kat), orta (4-7 kat) ve yüksek katlı (8 kat ve üstü) yapılar olarak üç kısımda toplanır. Bina kullanım amacına göre konut, ticari, ofis, endüstriyel, halka açık yerler, okul, devlet binaları, acil servisler ve tarihi binalar olarak sınıflandırılır. Bu tarifler çerçevesinde yapının yükleri belirlenir. Bina tipleri tablo 2-4’te belirtilmiĢtir.
3.6 Temel Yapısal Puan
Temel yapısal tehlike puanı Tablo 3.2’de verilmiĢtir. Temel yapısal tehlike skorları, yapı tipi ve NEHRP harita alanına bağlı olarak 1 ile 8,5 arasında değer alır.
3.6.1 Bina Tipleri
Bina tipleri Tablo 3.1’de belirtildiği gibi ahĢap, çelik, betonarme, prefabrik ve yığma türü yapılardır.
Tablo 3.1 Bina Tipleri
Bina tipleri Genel ifade W Bütün ahĢap binalar
S1 Moment taĢıyan çelik çerçeve S2 ÇaprazlanmıĢ çelik çerçeve S3 Hafif metal yapılar
S4 Yerinde dökme betonarme perdeli çelik yapılar C1 Moment taĢıyan betonarme çelik çerçeve
C2 Betonarme perdeli yapı C3/S5 Donatısız yığma duvarlı betonarme veya çelik
çerçeve PC1 Prefabrik yapı
PC2 Prekast beton çerçeve yapılar RM Donatılı yığma duvar URM Donatısız yığma duvar
Tablo 3.2 Temel Yapısal Tehlike Puanları
Sismik alan
(NEHRP harita alanları) alçak orta yüksek
Bina tipleri (1,2) (3,4) (5,6,7) W 8,5 6,0 4,5 S1 3,5 4,0 4,5 S2 2,5 3,0 3,0 S3 6,5 6,0 5,5 S4 4,5 4,0 3,5 C1 4,0 3,0 2,0 C2 4,0 3,5 3,0 C3/S5 3,0 2,0 1,5 PC1 3,5 3,5 2,0 PC2 2,5 2,0 1,5 RM 4,0 3,5 3,0 URM 2,5 2,0 1,0
Yüksek katlı binalar
Donatısız yığma duvarlar dıĢındaki bütün yapı tipleri için 8 kat ve üzerinde kat sayısına sahip yapılardır. Donatısız yığma duvarlı yapılar 4 kat ve üzeri kata sahip yapılar yüksek katlı yapı olarak ifade edilir.
Kötü koĢullar
Binada inĢası sırasında kullanılan malzeme ve iĢçilik, kullanımı sırasındaki bakım eksikliği, zamanla yıpranma ve zemin oturması problemleri gibi durumlar yapıların deprem davranıĢını etkileyecektir. Yerinde yapılan inceleme sırasında bu tarz negatif etkilerin saptanması gerekir.
DüĢeyde düzensizlik
DüĢey elemanlardaki süreksizlikler, yapıda düĢey girintilerin olması, yamaçta inĢa edilmesi nedeni ile farklı seviyelerde temeli olan binalar ve eğimli duvarların bulunması temel puanı azaltan etkenlerdendir.
YumuĢak kat
Bir katın rijitliği diğer katların rijitliklerinden az olması durumunda ortaya çıkar. Bu durumun oluĢabilmesi için, bir katın rijitliğinin üst katın rijitliğinin %70’inden az veya üstteki üç katın ortalama rijitliklerinin %40’dan az olması sonucu oluĢur. Binanın tüm cephelerinde bulunan açıklıklar, zemin katın diğerlerin yüksek olması ve perde duvarlardaki süreksizliklerin bulunması gibi durumlar gözlenir.
Burulma
Yatay yük taĢıyan sistemlerde, planda büyük dıĢmerkezlilik bulunmasını dikkate alır.
Planda düzensizlik
L, U, E, T veya diğer tipteki düzensiz yapısal puana negatif etki yapacaktır.
ÇarpıĢma
BitiĢik olarak yapılmıĢ binalarda kat seviyelerinin birbirinden farklı olması ve binalar arasında yeterli derz mesafesinin bulunmaması (her kat için 10 cm).
Bina yüzeyindeki ağır kaplamalar
Bina yüzeyinde ağır taĢ kaplamalar, beton veya cam panellerin bulunması. Binada bulunan bu elemanlar büyük bir deprem sonucu düĢebilirler. Bunun sonucu olarak can kaybına, bina rijitliğinde değiĢikliklere ve burulmaya neden olabilirler.
Kısa kolonlar
ÇalıĢma boyu herhangi bir nedenle kısıtlanarak tasarım yüklerinden daha fazlasını taĢımak zorunda kalabilecek kısa kolonların varlığı dikkate alınır. Kısa kolon oluĢumu sonucunda kolon kayma göçmesine maruz kalır.
Yapım yılı
Binanın tasarlanmaya baĢladığı yıldır (Bu tarih binanın yapım yılı sırasında uygulanan deprem yönetmeliğini gösterecektir).
3.7 Zemin Tipleri
Binanın oturduğu zemin özellikleri ile ilgili olan kısımdır. Tüm üç tabloda da ya da baĢka bir değiĢle tüm deprem bölgelerinde aynı zemin türlerine aynı negatif puan verilmektedir. Kaya türü rijit zeminlerdeki (SL1) binalara negatif puan verilmez. Binanın temel yapısal puanını negatif etkileyecek olan zemin türleri aĢağıda verilmiĢtir. SL3 zemin tipi üzerindeki yüksek katlı yapıların yapısal puanına ikinci bir azaltma daha uygulanır.
SL1 zemin tipi: Kaya zemin veya kaya zemin üzerinde bulunan 60 metreden (200 feet) az rijit killi zemin
SL2 zemin tipi: Kohezyonsuz zemin veya 60 metreden (200 feet) daha derin olan rijit killi zemin
SL3 zemin tipi: 10m (30 feet) veya daha fazla derinlikteki yumuĢak veya orta rijit killi zeminler