• Sonuç bulunamadı

ANA TÜZÜKTE YAPILAN ĠLK GENĠġ DÜZENLEME (1939)

2- TÜRK MAARĠF CEMĠYETĠ KURULUġU VE ANA TÜZÜKLERĠ

2.2 ANA TÜZÜKTE YAPILAN ĠLK GENĠġ DÜZENLEME (1939)

Dernek arĢivinden edinilen bilgilere göre, yasalarda yapılan değiĢiklikler, ortamın doğurduğu zorunluluklar ve uygulamada görülen gereksinimler

doğrultusunda derneğin Ana Tüzüğündeki ilk geniĢ kapsamlı değiĢikliğin taslağı 20.04.1935 tarihinde yapılan olağanüstü kurultayda hazırlanmıĢtır. Daha sonraki dönemde yapılan birkaç değiĢiklikten sonra Ana Tüzüğe son Ģekli verilmiĢ ve 26 Haziran 1938 tarih ve 3512 sayılı Cemiyetler kanununa göre yeni Ana Tüzük hazırlanmıĢ ve 3 Temmuz 1939 tarihinde yapılan üçüncü olağanüstü kongrede her madde tek tek tartıĢılarak kabul edilmiĢtir. Buna göre, yeni Ana Tüzük 10 bölüm ve 82 maddeden oluĢmuĢtur (TED, 1939-A).

1939 tarihli yeni Ana Tüzüğün en önemli görülen maddeleri orijinal diliyle aĢağıdaki gibidir (TED, 1939-A, s.3–19):

Birinci Bölüm

Madde 1 – 31 İkincikânun 1928 tarihinde Ebedî Şef Atatürk’ün emir ve işaretleri ve yüksek himayeleri altında (Türk Maarif Cemiyeti) adile bir Cemiyet kurulmuştur.

Bu cemiyetin ana nizamnamesi 26/6/1938 tarihli ve 3512 numaralı Cemiyetler kanununa göre aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Madde 2 – Türk Maarif Cemiyeti Cumhurbaşkanımız ve Millî Şefimiz İsmet İnönü’nün yüce himayesi altındadır.

Madde 3 – Cemiyetin genel Başkanı, Başbakanlık orununda bulunan zattır. Madde 4 – Kültür Bakanlığı (Milli Eğitim) orununda bulunan zat, Cemiyetin fahrî Başkanıdır.

Üçüncü Bölüm

Cemiyetin Üyeleri, Cemiyete girme ve çıkma şartları ve üyelerin verecekleri para

Madde 11, 12, 13, 14, 15 – Cemiyetin dört türlü üyesi vardır.

A. Kurucu Üye: Cemiyeti kuranlardır, Cemiyete yılda en az üç lira vermeyi kabul eder.

B. Çalışkan Üye: Cemiyete yılda en az iki lira vermeyi kabul eden Türk Çalışkan Üye olabilir.

C. Yardımcı Üye: Cemiyete yılda en az bir lira veren her Türk Yardımcı Üye olur

D. Koruyucu Üye: Cemiyete karşı büyük yardım ve ilgisi görülenler Genel Merkez İdare Hey’eti kararile koruyucu üye olabilirler.

Dördüncü Bölüm Cemiyetin Örgütleri

Madde 22 – Cemiyetin örgütleri şunlardır: A. Umumî Heyet

C. Şube İdare Hey’eti D. Mümessillikler

Umumi Heyet

Madde 23 – Cemiyetin umumî heyeti her iki yılda bir Hazıran ayı içinde Genel Merkez İdare hey’etince tayin edilecek günde toplanır.

Beşinci Bölüm Merkez İdare Heyeti

Madde 40 – Merkez İdare Hey’eti, Umumî hey’etçe kurucu ve çalışkan üyeler arasından seçilmiş on bir kişiden ibarettir. Ayrıca Umumî merkez heyetince yedi yedek üye seçilir ve açık olduğunda bunlardan rey alma sırasile, tesavi halinde kur’a ile merkez idare hey’etine alınırlar.

Yeni Ana Tüzükte ilk Ana Tüzüğün büyük çoğunluğu korunmuĢ olup genel olarak geniĢletilmiĢtir. Dikkati çeken en önemli değiĢiklik ise Derneğin teĢkilatı ile ilgili maddelerdedir. Yeni Ana Tüzüğün 22. maddesine göre yeni teĢkilat günümüz Türkçe karĢılıkları ile Ģu Ģekilde oluĢturulmuĢtur:

a- Genel Kurul

b- Genel Merkez Yönetim Kurulu c- ġube Yönetim Kurulu

d- Temsilcilikler

Ġlk Ana Tüzükteki Genel Merkez Kurulunun 1938 tarihinde yenilenen Ana Tüzükte yer almadığı görülmektedir. Kongrenin (Genel Kurul), yenilenen Ana Tüzüğe göre iki yılda bir Haziran ayı içerisinde toplanması kararlaĢtırılmıĢ, Genel Merkez Yönetim Kurulunun üye sayısı ise beĢten on bire çıkarılmıĢtır. Bunun yanında yenilenen tüzükte de taĢralardaki örgütlenmeden dolayı ġube Yönetim Kurulu yer almıĢtır.

Dikkati çeken bir baĢka değiĢiklik; kurucu ve faal üyelik taahhütlerinin yeni Ana Tüzüğe göre çok daha düĢük olmasıdır.

Ayrıca dernek yurt genelinde örgütlenmeye baĢladığı için bu Ana Tüzükte “Cemiyetin taĢra Ģube ve mümessillikleri” baĢlıklı 8 madde (53–60. maddeler) yer almıĢtır.

“Cemiyetin hesapları, defterleri ve hesapların tetkik ve murakabesi” baĢlığı altında yedi madde (61–67. maddeler) ilk Ana Tüzükten farklı olarak burada yer almıĢtır.

Ayrıca, “ Cemiyetin feshi ve malların tasfiyesi” baĢlığı altında 70, 71 ve 72. maddeler de yenilenen Ana Tüzükte yer almıĢtır.

2.3 1965 ANA TÜZÜĞÜ

Dernek arĢivinde yapılan incelemelere göre; 2 Temmuz 1950 tarihinde yürürlüğe giren 12 Mayıs 1963 tarihinde bazı maddeleri değiĢtirilen Ana Tüzüğün yerine 17 Ekim 1965 yılında yapılan Olağanüstü Genel Kurul Toplantısında onaylanan ve 18 Ekim 1965 tarihinde yürürlüğe giren söz konusu tüzük, 1939 Ana Tüzüğü ile karĢılaĢtırıldığında ilk göze çarpan fark 82 maddelik 1939 Ana Tüzüğünün, 58 maddeye düĢmesidir. 1965 Ana Tüzüğü, Atatürk‟ün 1 Kasım 1925 tarihinde TBMM açılıĢında yaptığı konuĢmanın eğitimle ilgili kısmından alıntı ile baĢlar.

Söz konusu tüzüğün bazı önemli maddeleri orijinal diliyle Ģu Ģekildedir (TED, 1966, s. 5 – 17):

Kuruluş:

Madde 1 - Türk Eğitim Derneği, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 1 Kasım 1925 tarihli oturumunda Ulu Önder Atatürk’ün açılış nutuklarından ilham alınarak 31 Ocak 1928 de kurulmuş ve Bakanlar Kurulu’nun 12 Aralık 1939 tarih ve 2 / 12441 sayılı kararı ile kamuya yararlı Derneklerden sayılmıştır. Koruyuculuk:

Merkez ve Şubeler:

Madde 3 – Türk Eğitim Derneği’nin merkezi Ankara’dadır.

Dernek çalışmalarını Genel merkez ve şubeleri eliyle yapar; Genel Merkez Yönetim Kurulu kararı ile gerekirse yeni şubeler açar.

Çalışma İlkeleri:

Madde 4 – Türk Eğitim Derneği, çalışmalarında Cumhuriyet ve Atatürk ilkelerine bağlı kalmayı başlıca ödev bilir ve politika ile uğraşmaz.

Çalışma Konuları ve Amaç:

Madde 5 – Türk Eğitim Derneği’nin çalışma konu ve amaçları,

a) Kimsesizliği ve parasızlığı dolayısı ile kendi başına okumaya imkan bulamıyan ahlaklı, anlayışlı ve çalışkan Türk çocuklarının okumalarını sağlamak,

b) Gerek yurt içinde gerekse yabancı ülkelerde bulunan eğitim merkezlerinde Türk öğrencileri için yurtlar kurmak,

c) Türk çocukları için yabancı dil öğretimini öngören okullar ve her çeşit kurslar açmak,

d) Türkçe veya yabancı dille öğretim yapan yüksek okullar açmak,

e) Türk çocuklarını ulusal, sosyal, kültürel ve sportif eğitimlerini yükseltmeye çalışmak

f) Türk çocuklarının boş zamanlarını değerlendirmektir.

Türk Eğitim Derneği bu çalışma konuları ve amaçlarını, kuracağı tesisler ve kurumlar aracılığı ile de gerçekleştirebilir.

Üyelik Aidatı:

Madde 8 – Türk Eğitim Derneği üyeleri her Dernek bütçe yılı için en az oniki, en çok yüzyirmi lira üyelik aidatı öderler.

Organlar:

Madde 13 – Türk Eğitim Derneği’nin organları aşağıda gösterilmiştir. Genel Merkez Organları:

a) Dernek Genel Kurulu

b) Genel Merkez Yönetim Kurulu c) Genel Merkez Denetleme Kurulu Şube Organları:

a) Şube Genel Kurulu b) Şube Yönetim Kurulu c) Şube Denetçileri Dernek Genel Kurulu:

Madde 14 – Dernek Genel Kurulu, Türk Eğitim Derneği’nin en yetkili organı olup her yıl olağan olarak Şubat ayı içinde bütün üyelerin katılması ile toplanır ve üye tam sayısından yarısından bir fazlasının hazır bulunması ile çalışmalarına başlar.

Madde 41 – Okullar, devletin eğitim yasalarına bağlı olmakla beraber yönetim ve mali konularda şube veya Genel Merkeze karşı sorumludurlar. Yurtlar, Şube veya Genel Merkeze bağlı tüzel kişiliği olmayan iç kuruluşlardır.

Tesisler, senetlerindeki hükümler gereğince tüzel kişiliği bulunan kuruluşlar olup, mali bakımdan Genel Merkezin denetimine bağlıdırlar.

Toplantılarda Oylama:

Madde 49 – Ana Tüzükte aksine bir hüküm olmıyan hususlarda Genel Kurul ve Yönetim Kurulları toplantılarında oylamalar açık olarak yapılır.

Gizli oya başvurulması bu yoldaki önergenin kabulüne bağlıdır. Ana Tüzük Değişikliği:

Madde 54 – Dernek ana tüzüğü, olağanüstü Genel kurul toplantılarında değiştirilebilir. Değişiklik yapılabilmesi için teklifin gündemde bulunması ve 14. maddeye göre toplanacak olan Genel Kurul üyelerinin en az üçte ikisinin hazır bulunması şarttır…

1965 Ana Tüzüğünün sonunda Kurucu üyelerin isimlerine o zamanki görevleriyle beraber yer verilmiĢtir. Ayrıca “Türk Eğitim Derneği Amblemi” adı altında yer alan bölümde TED‟in amblemi ile ilgili çeĢitli hükümler vardır. Amblemin fiziksel özelliklerinin belirtildiği 3. maddede: “ Renkli baskılarda, ay sarı; yıldızlar, meĢale sapı ve çerçeve beyaz; meĢale kırmızı; fon ve yazı Kolej mavisi ile renklendirilir.” denmektedir (TED, 1966).

Kurumun ve eğitim sistemindeki geliĢiminin takip edilebilmesi açısından iki tüzük arasındaki önemli değiĢiklikleri tespit etmek yerinde olacaktır.

1939 yılında kazanılan “Kamuya Yararlı Dernek” sıfatının tüzüğe girmesi, yurt dıĢında da eğitim kurumların ve yabancı dille eğitim yapan yüksek öğretim kurumlarının açılabilmesinin dernek amaçlarının içerisine girmesi Ana Tüzüğün birinci bölümünde görülen en önemli değiĢiklikleridir.

Ġkinci bölümde ise; üyelik aidatları ile ilgili olarak yapılan değiĢiklik 1939 Ana Tüzüğüne göre göze çarpan bir baĢka farklılıktır. Ayrıca, 1939 Ana Tüzüğünde yer alan Kurucu, ÇalıĢkan, Yardımcı ve Koruyucu Üye tanımlamaları yeni Ana Tüzükte yer almamıĢtır. Dördüncü bölümde Derneğin organları Genel Merkez ve ġube Organları olarak ikiye ayrılmıĢ ve böylece ġubelerin de Yönetim Kurullarından sonra kendi genel kurulları oluĢturularak bir bakıma yerinden yönetime gidilmiĢtir. Toplantılardaki oylama ile ilgili olarak ise eski tüzüğün 38. maddesindeki “Ayrı bir karar verilmedikçe her türlü seçimler gizli olarak yapılır” hükmü, 1965 Ana Tüzüğü 49. maddesinde “Ana Tüzükte hükmü olmadıkça her türlü oylama açık oyla yapılır” Ģeklinde düzenlenmiĢtir. Ayrıca, Genel Kurulun toplanması yapılan değiĢiklikle; eski

Ana Tüzüğe göre iki yılda bir Haziran ayında değil, her yıl ġubat ayında toplanmaya baĢlamıĢtır. Ayrıca bu Ana Tüzükle birlikte Yönetim Kurulu BaĢkanlarına Genel BaĢkan denmeye baĢlanmıĢtır.

2.4 1973 ANA TÜZÜĞÜ

12 Mayıs 1973 tarihinde yapılan değiĢikliklerle 13 Mayıs 1973 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Ana Tüzük 58 madde ve 2 geçici hükümden oluĢmuĢtur (TED, 1974 – B).

1973 Ana Tüzüğü, 1965 Ana Tüzüğü ile karĢılaĢtırıldığında; I. Bölümü oluĢturan KuruluĢ, Koruyuculuk, Merkez ve ġubeler, ÇalıĢma Ġlkeleri ve Amaçları ve II.Bölümü oluĢturan, Üyelik, Üyeliğe Girme, Çıkma ve Çıkarılma maddelerinde herhangi bir değiĢiklik olmamıĢtır.

Dernek Organları, Görev ve Yetkileri ile ilgili III. Bölümün 13. maddesinde önemli bir değiĢiklik olmuĢ ve Genel Merkez Organları Dernek Genel Kurulu, Genel Merkez Yönetim Kurulu, Genel Merkez Yürütme Kurulu ve Genel Merkez Denetleme Kurulu olarak belirlenmiĢtir. 1973 Ana Tüzüğünde Genel Merkez Yürütme Kurulu adıyla bir organ yer almıĢ ve 26. maddede açıklanmıĢtır. Buna göre; “Genel, BaĢkan, Genel Sekreter, Genel Sayman ve konusuna göre ilgili raportör üyelerden oluĢur ve Genel BaĢkanın çağrısıyla toplanır.”

Dernek Genel Kurulu toplantıları 1965 Ana Tüzüğünün 14. maddesine göre her yılın ġubat ayında yapılırken, 1973 Ana Tüzüğü ile her yılın Ekim ayı olarak değiĢtirilmiĢtir. Ayrıca 1974 Ana Tüzüğüne göre “Genel Kurul toplantısında yalnız gündemde yer alan maddeler görüĢülür. Ancak toplantıda hazır bulunan üyelerin en az onda biri tarafından görüĢülmesi istenen konular gündeme konulur” Ģeklinde bir önceki tüzükte olmayan bir ifade eklenmiĢtir.

V. Bölümde maddelerde önemli değiĢiklik olmazken sadece “tesis” yerine “vakıf” sözcüğü kullanılmıĢtır. Tarihi GeliĢimde “Ankara Koleji Vakfı” olarak kullanılmıĢ olmasına rağmen 1963 – 1973 yıları arasında her türlü yazılı metin ve belgelerde “tesis” sözcüğü kullanılmıĢtır.

IV. Bölümü oluĢturan ġube Organları ve Görevleri Bölümünde kayda değer önemli değiĢiklik olmamıĢtır.

Bir önceki Ana Tüzüğe göre Genel Merkez Yönetim Kurulunun görev ve yetkilerine; “mevzuata uygun hareket etmeyen, ġube Yönetim Kurullarına iĢten el çektirmek ve geçici Yönetim Kurulunu seçmek için ġube Genel Kurulunu bir ay içinde Olağanüstü toplantıya çağırmak” Ģekliyle bir madde eklenmiĢtir. Bu maddenin eklenmesinin sebebi, ġube – Genel Merkez iliĢkilerinin 1970‟li yıllarda kötüye gidiĢinin, ġubelerin baĢına buyruk almıĢ olduğu kararların bu maddenin eklenmesine sebep olduğu düĢünülebilir.

VI. bölümü oluĢturan Mali Konular bölümündeki 43. maddede bütçe yılı baĢlangıç ve bitiĢ tarihlerinde bir değiĢiklik yapılmıĢ, 1 Ocak – 31 Aralık tarihleri, 1 Temmuz – 30 Haziran Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir. Bu bölüme 44. maddede yer alan Bütçe Ġlkeleri baĢlıklı bir alt bölüm eklenmiĢ ve Genel Merkezin ve Ģubelerin mali konulardaki, yardım ve bağıĢlardaki yetkileri Ana Tüzük aracılığı ile netleĢtirilmiĢ ve o yıllarda zaman zaman yaĢanan sorunlar çözüme kavuĢturulmaya çalıĢılmıĢtır.

2.5 2008 ANA TÜZÜĞÜ

Derneğin 60 maddeden oluĢan güncel Ana Tüzüğü, Dernekler Kanununa göre değiĢtirilmiĢ ve 16 Mart 2008 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiĢtir (TED, 2008-A).

Son Ana Tüzüğü 1973 Ana Tüzüğü ile karĢılaĢtırınca göze çarpan farklılıklar (TED, 1974 - B, TED, 2008 -A):

KuruluĢ alt baĢlığı ile verilen I. Maddeye: “Derneğimizin isminde „Türk‟ kelimesinin kullanılması, Bakanlar Kurulunun 10.1.1974 tarih ve 7/7710 sayılı kararı ile kabul edilmiĢ ve 21.1.1974 tarih ve 14775 sayılı Resmi Gazete ilke yayımlanmıĢtır.” ifadesi eklenmiĢtir. 1946 tarihinden itibaren ürk Maarif Cemiyeti yerine Türk Eğitim Derneği ismi kullanılmıĢ olsa da Derneğin ismi resmen 1974 tarihinde Türk Eğitim Derneği olmuĢtur.

3. maddeye, Yönetim Kurulu kararıyla temsilcilikler açılabilir ve Derneğin çalıĢmalarını bu temsilcilikleri aracığıyla yapar ifadeleri eklenmiĢtir. Böylece, Ģubelere temsilcilikler de eklenmiĢtir. Açılan ilk ve halen tek temsilcilik olarak faaliyet gösteren “TED Ġstanbul Temsilciliği”dir.

Yeni Ana Tüzükte 5. maddede yer alan ÇalıĢma Konuları ve Amaç bölümüne 1973 Ana Tüzüğünde yer almayan 2 madde eklenmiĢtir. Türk eğitim hayatına ve faaliyetlerine maddi ve bilimsel katkıda bulunmak, yurt içinde ve dıĢında üniversite ve her türlü öğrenim kurumları açmak amaçları Derneğin çalıĢma alanlarının içine dahil edilmiĢtir. Üniversite açma konusu günümüzde de gündemde olup TED Üniversitesi açılabilmesi için çalıĢmalar devam etmektedir.

Amaçları GerçekleĢtirme konulu 6. madde, 5 alt maddeden, 11 alt maddeye çıkartılmıĢtır. Eğitim ile ilgili bilimsel çalıĢma yapmak, TED adını taĢıyan kuruluĢlara maddi ve manevi yardımcı olmak, amaçlarını gerçekleĢtirmek üzere yabancı derneklerle iĢbirliği yapmak gibi maddeler bu bölümde yer almıĢtır.

Son Ana Tüzükte 7. maddede çok önemli bir değiĢiklik yapılarak üyelik Ģartları yeniden belirlenmiĢtir. Buna göre; en az dört yıllık okul bitirmiĢ olmak, en az 5 yıllık “Tam Eğitim bursu BağıĢı” yapmıĢ olmak Ģartları eklenmiĢtir. Bu maddede eski Ana Tüzüklerde yer alan “Her Türk VatandaĢı” ibaresi kaldırılmıĢ ve yabancı uyruklulara da Türk Eğitim Derneği üyesi olma yolu açılmıĢtır.

2008 yılına kadar her sene yapılmıĢ olan Dernek Genel Kurulu 14. maddeye göre üç yılda bir Mart ayı içinde yapılır Ģeklinde değiĢtirilmiĢ ve Mart 2008‟de

toplanan Genel Kurul, bir sonraki toplantısını 2011 Mart‟ında yapacaktır. Ayrıca, Genel Merkez Denetleme Kurulu görev süresi üç yıla çıkarılmıĢ ve ġube Genel Kurullarının toplanma sıklıkları da üç yılda bir Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir.

25. maddede açıklanan Genel Merkez Yürütme Kurulunun Görevleri yeni Ana Tüzükte geniĢletilerek daha ayrıntılı Ģekilde gösterilmiĢtir.

3- TÜRK EĞĠTĠM DERNEĞĠNĠN TARĠHSEL SÜREÇTE YAPTIĞI