• Sonuç bulunamadı

Amerika Birleşik Devletleri

3.1. İran’ın Şii Hilal Projesi’nin Lideri Olduğu İddiası

3.2.1. Amerika Birleşik Devletleri

ABD, zaten, Şii Hilali kavramının çıkış noktalarından birini teşkil etmektedir.

Uluslararası ilişkiler camiasında diplomasinin en çok kullanılan araçlarından biri, ulaşılmak istenilen noktaya dolaylı söylemler ya da yönlendirilmelerden oluşan bir yolun tercih edilerek gidilmesi stratejisidir. ‘Şii Hilali Projesi’nin başlangıcının da bu şekilde olduğu değerlendirilmektedir. Bu çerçevede Vali Nasr’ın: “Ortadoğu’ya demokrasi getirilmesi Şiilere yetki verilmesi ve İran’ın güçlenmesi anlamına geliyorsa, Washington Sünni diktatörlere yapışacak kadar akıllı olacaktır.”

şeklindeki280 yorumunu, ABD kaynaklı bir kişi tarafından zikredilmesi dolayısıyla önemlidir. Zira söz konusu söylem İran ya da İran taraftarı olarak genel kabul görmüş bir kaynaktan değil, bizzat ABD tarafından çıkış bulmuştur.

280 Nasr, “When the Shiites Rise”, 2006, s. 9.

137 Bu noktada söz konusu teorinin ilk kıvılcımını çaktığı iddia edilen ABD’nin Irak’taki varlığının tarihsel gelişimi incelendiğinde dikkati çeken bir husus, Irak’ın işgaline kadar olan dönemde Sünni unsurlar desteklenirken, bu dönemden sonra Şii unsurların desteklenmeye başlamış olmasıdır. ABD, Irak’ta istikrarlı bir hükümet kurulması ve düzenin sağlanması için o döneme kadar ikinci sınıf vatandaş olarak

görülen Şii unsurlarla işbirliği yapmış, hatta bu kesimi iktidara getirmiştir.

Bu tartışmalar sırasında en çok üzerinde durulan nokta, İran’ın Irak’ta üstlendiği yapıcı roldür. Örneğin ABD’nin iktidara getirdiği yeni otoriteyi ilk tanıyan ülke İran olmuştur. İran’ın Irak’taki gayri resmi etkisinin (İran istihbaratçıları, silahlı milisler, çeteler ya da Şii partilerindeki siyasilerle ilişkiler açısından) oldukça derin olduğu da bilinmektedir. Ancak söz konusu teorinin, Şiilerin iktidara gelmesinin, aynı zamanda bölgesel rakip olan İran’ın etkinliğinin artması anlamına gelmesi üzerine İran’ı dengeleyecek Sünni bir ittifaka ihtiyaç duyulması nedeniyle üretilmiş olabileceği de ihtimal dâhilindedir.

Nasr’a destek niteliğinde gelen yorumlardan bir diğeri Herbert London’a aittir. London, Iraklı Şiilerin ABD tarafından destek görmesinin nedenlerinden birinin, ABD’nin Ahbari-Usuli çekişmesinden de yararlanarak, Ortadoğu’da yeni bir Şii merkezi (Irak/Necef) yaratmak suretiyle İran’ın İslam dünyasındaki (özellikle de Şiiler arasındaki) konumuna darbe vurmak olduğu yorumunu yapmıştır:

“Başkan Bush, 11 Eylül’den sonra, İslamiyet’in doğasındaki yıkıcı güdüleri etkisiz hale getirmeyi amaçlayan stratejik bir kavram oluşturmuştur. Buna göre basın ve Kongre’deki eleştirmenler korosundan her gün gelen eleştirilere rağmen Bush (Başkan

138

Truman ve haleflerinin komünizmi değiştirmeye çalıştığı gibi) İslamiyet’i değiştirme yönünde bir plan hazırlamıştır.”281

Ancak olaylar ABD’nin planladığı şekilde gelişmemiştir. Özellikle de Irak’ta El Kaide’nin Şiilere dönük şiddeti, İran’da Ahmedinejad’ın iktidara gelmesi ve Lübnan’da Hizbullah’ın yükselişi ile Şiilere verilen desteğin ‘olumsuz’ tabir edilen sonuçları alınmaya başlanmıştır. Süreç, İran’ın bölge devletleri ile olan bağlarının, ABD’nin hesapladığından çok daha derin/güçlü olduğunun ve bu bağların kısa vadede koparılmasının ya da ikame edilmesinin mümkün olmadığının ayırtına varılması sonucunu getirmiştir.

Burada, ABD’nin İran’ı ve onun güdümünde addettiği Şiiliği komünist tehditle aynı platformda nitelendirerek buna karşı bir önlem alma ihtiyacı duyduğu ve bu tehditle mücadele etmek için komünizme karşı benimsediğine benzer eski bir Soğuk Savaş stratejisi benimsediği tezine de yer verilmelidir. Söz konusu tez, ABD’nin, Ortadoğu’daki dış politikasının başarısızlığı dolayısıyla başka milletleri suçlamak için bir Şii Hilali tehdidi yarattığı ve bunun asıl sebebinin, İran’ı,

281“ Buna göre komünizmin zırhındaki çatlak, ideolojik tutarsızlıklardı ve İslamiyet’teki çatlak ise

Şiilik ile Sünnilik arasındaki ideolojik ve siyasi çatışmalardır. Strateji, İslamiyet’i kendine karşı döndürmektir. … Başkanın tüm eleştirilerine rağmen, ne demokratların ne de medya içerisindeki

önemli şahsiyetlerin çoğunun bunu anlamadığı yönünde açık bir tehdit algılaması bulunmaktadır.

Meseleyi yalın bir şekilde ifade edecek olursak, ya İslam değişecek ya da Batı başarısız olacaktır.

Ya Bush Doktrini, Şii ve Sünniler arasında bir tampon olmayı başaracaktır ya da iki büyük dini akım medeniyetimizin bildiğimiz halini baltalamak için birleşecektir. … ‘Büyük bölünme’ kurtuluşumuz olabilir. Üç perdelik bir oyunun birinci perdesi her şeyi göz önüne sermektedir. Bush, oyunun yazarı olabilir. Bununla birlikte zafer kazanıldığında kendisi sahnede yer almayacaktır. Geriye dönüp, oldukça zarar görmüş olan Bush Başkanlığı ve onun benimsediği merhametsiz tutuma bakacak ve onların tavsiyelerini dinleyecek olan bir başka aktörün ve zamanın olacağından eminim.” Bkz., Herbert London, The Great Divide and the Bush Doctrine,

http://www.hudson.org/index.cfm?fuseaction=publication_details&id=4473, 20.02.2007, Erişim Tarihi: 15.11.2007.

139 Ortadoğu’da yaşadığı başarısızlıkların kaynağı ve bu sorunun çözümünün de bölgedeki sorunların tek çözümü olarak lanse ettiği şeklindedir.282

Öte yandan ABD’nin Basra Körfezi’nde İran’la karşı karşıya gelmek ve yüzleşmek için bölgesel bir koalisyon oluşturmaya çalışmış olması da muhtemeldir.

Zira bu sözde bölgesel koalisyon, ABD’nin kendisiyle birlikte olanlar ve olmayanlar (İran, Suriye, Lübnan Hizbullah’ı ve HAMAS) arasına çizgi çekmek için izlediği 11 Eylül sonrası politikanın aynısını temel almaktadır.283

Ayrıca ABD’nin ‘müttefik olmayanlar/düşmanlar’ arasında sınıflandırılmak durumunda kalınması şeklindeki bir tehdit algılaması sonucunda oluşturulacak bölgesel bir koalisyona yapılması muhtemel silah satışları da, bir Şii ABD Dışişleri Bakanı Condolezza Rice ve yardımcısı Nicholas Burns, başta Basra Körfezi Arap ülkeleri olmak üzere, bölgedeki diğer ülkelere silah satarken amaçlarının, bölgede İran’a karşı koymak ve onun gücünü dengelemek olduğunu tekrarlamışlardır.284

Şii Hilali’nin bu derece önemsenmesinin diğer bir nedeni ise, bu Hilalin hiçbir Sünni ülkenin yapamadığı şekilde ABD’nin stratejik egemenliğine meydan okuyabilecek güce sahip olacağı şeklinde yorumlanmasıdır.285 Bu yoruma göre hali hazırda Selefi güçleri hem ABD hem de Sünni devletlerine benzer şekilde meydan okumaktadır ve arkalarında herhangi bir devlet olmadığından, bu güçlerin faaliyetlerinden kaynaklanan asıl tehdit henüz ortaya çıkmamıştır. Oysa Şii

282 Haji-Yousefi, 2009. s. 127-129.

283 “İran ile karşı dengeler, öncelikle Batı açısından Lübnan ile mevcut kriz konusunda, Hizbullah’ın zayıflatılacağı ve hatta yenilgiye uğratılacağı elverişli bir çözüme yol açacaktır. İkinci olarak, daha zayıf bir İran’ın Filistin’de ve HAMAS’ta daha zayıf bir eli olacak ve sonuç olarak iki devletli bir çözüm kabul edilebilecektir. Üçüncü olarak, Bush yönetimi, Şii korkusu enstrümanından yararlanarak, Arap ülkelerini Irak’ta Nuri El Maliki hükümetini tanımaya zorlayacak, böylece Irak’ta daha fazla istikrar yaratacak ve İran’ın bu ülkedeki rolünü azaltacaktır.” Bkz., Ibid. s. 130.

284 Ibid. s. 301.

285 Ahrari, 2006.

140 Hilali’nin, İran’ın ve Suriye’nin desteğini aldığı düşünüldüğünde, Sünni Arap ülkelerinin geleneksel yönlendirmelerine Selefilerden daha büyük bir tehdit oluşturacağı öngörülmüştür. Dolayısıyla potansiyel bir Şii yükselişinin dahi önlenmesi gerektiği hissiyatının doğmuş olması muhtemeldir.

Bir başka görüş de bu iddianın dile getirilmesinin asıl nedeninin, dikkatleri, ABD’nin Irak’taki faaliyetlerinden ve İsrail’in çatışmalarından başka yöne çekilmesi amacı olduğu yönündedir. 286 Buna göre Sünni-Şii çekişmelerinin ön plana çıkarılması, hem Sünni hem de Şii çevrelerde ABD’nin bu tür gerilimleri körüklemek suretiyle bir arabulucu ya da kriz yönetimi siyaseti ile kendisi aleyhine muhtemel bir yerel ittifakın önüne geçilmesi amacı çerçevesinde yorumlanabilir.

Bu kesimlere göre ABD, İran’a karşı bir ittifak oluşturmaya çalışırken, Müslüman dünyası genelinde hayali bir mezhepsel korkuyu ön plana çıkarmaya çalışan bir stratejiye başvurmaktadır.287

Son tahlilde Şii Hilali, düşünülen yüksek stratejik hesaplamalardan çok daha basit, subjektif motivasyonla geliştirilmiş bir teori seviyesinde kalmış ve (planlandığı gibi) İran aleyhtarı bölge devletlerinden destek bulması sonucu bir dönem yankı yapmış; ancak kısa sürede önemini yitirerek silinmiştir. Diğer bir deyişle Şii Hilali’nin, bazı çevrelerde dile getirildiği gibi, Amerikan siyasa yapıcıları tarafından dışlanan Vali Nasr’ın tekrar Amerikan (ve dünya) kamuoyunun dikkatini çekerek ilgi toplayabilmek için ortaya attığı bir teori olması da kuvvetle muhtemeldir. Kuşkusuz onu destekleyen lobi de bundan faydalanmak istemiştir.

286 Abdel-Latif, 2007.

287 Bu durum Amerikadaki yayımlarda da yansıtılmıştır. Örneğin: “ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, Ortadoğu liderleri tarafından Irak’ta Sünni ve Şiilerin arasında mezhepçi şiddetin arttığı ve eğer kontrol altına alınmazsa bütün Ortadoğu’ya yayılabileceği yönünde uyarılmıştır.”, Bkz., Scheuer, Ulph ve Daly, 2006. s. 33.

141 Sonuçta Vali Nasr ve ekibi başta olmak üzere bu konuyu dillendiren uluslararası medya konunun devamını getirmemiş ve ‘İran’ın Şii Hilali Projesi’ bölge devletlerinden yeterli desteği göremeyince kendiliğinden silinmiştir.