• Sonuç bulunamadı

4. BÖLÜM

4.2. Para Türleri

4.2.1 Altın Paralar

4.2.1.1. Hasene Sikke (Sultani)

Sultani Osmanlıların kendi adlarına darp ettikleri altın sikkeydi. İlk olarak H. 882,

miladi 1477-78 yılında II. Mehmed tarafından muasırı birçok paraya model olan Venedik

dukasının standartlarında bastırıldı.

İlk sultaniler 3,572 gram ağırlığında saf altın olarak darp edildi ve 17. yüzyılın

sonlarına kadar herhangi bir operasyona uğramadan vezin ve ayar itibariyle istikrarlı bir

para olarak kaldı

126

.

Ruznamçe kayıtlarına göre sultani 120 ve genellikle de 118 akçelik kurlarla

hazineye kabul edilmiştir; fakat bu yıllarda sultaninin piyasa kuru 120 akçedir. Sultaninin

iki akçe eksiğine, yani 118 akçeye hazineye alınmasının sebebi ise sıvış yılı buhranları için

önceden tasarruf yapma amacıdır. Zira bu paralar harcanırken normal kurundan hesaplanır

ve aradaki fark da tefavüt-i hasene olarak adlandırılırdı

127

. Düşük kurla hazineye alınan

126

Sahillioğlu (1958), s. 105-115; Pamuk, Osmanlı İmparatorluğu‟nda Paranın Tarihi, s. 66-67. Sultaninin

vezninde ufak değişmeler de olmuyor değildi. İlk olarak 100 tebriz miskalinden 129 sikke olacak şekilde

kesilen sultaniler, daha sonra sultaninin piyasada tutulmasıyla birlikte 1526‟da 100 miskalden 130 sikke;

1564‟ten sonra ise 100 miskalden 131 sikke olacak şekilde darp edilmişti. Pamuk , Osmanlı İmparatorluğu‟nda

Paranın Tarihi, s. 67-68.

127

Sıvış yılı buhranları harcamalarının çoğu ay yılı takvimine, gelirlerinin mühim bir kısmı güneş yılı

takvimine göre tanzim edilmiş olan devletin iki takvim yılı arasında ay yılı aleyhine mevcut 11 günlük farkın

33 yılda bir 1 yıla ulaşmasıyla ortaya çıkan gelir yılı mevcut olmayan bir harcama yılının sebep olduğu mali bir

buhrandı. Devletin bu durumun halli için aldığı tedbirlerden birisi tefavüt-i hasene uygulaması idi. Bu

sultaniler 1000 yılında 355529 sikke, 1001 yılında 498383 sikke idi ve bunların çoğu

iktisadi faaliyet sonucu oluşan gelir kaynaklarından geliyordu. Bu gelir kaynaklarından

1000 ve 1001 yıllarında haseneler fazlaca mukataa ve irsaliyeler üzerinden hazineye

gelmektedirler (bkz., Tablo 4.2 ve Tablo 4.3). Bunun sebebi ise bazı eyaletlerin

irsaliyelerini altın olarak gönderme gerekliliği yanında, mukataaların payını da açıklamada

da geçerli olabilecek, bir defada hazineye ödenen miktarların fazla oluşudur. Normal kurla

hazineye kabul edilen sultaniler ise 1000 yılında 41118 sikke, 1001 yılında 45442 sikkedir.

Normal kurla hazineye alınan sultanilerin gelir kaynağı 1000 yılında çoğunlukla hazinenin

özel şahıslardan aldığı borçlar, 1001 yılında ise Şirvan ve Gence eyaletlerinden gelip

İstanbul‟da satılan ham ipeklerin bedelleridir (bkz., Tablo 4.2 ve Tablo 4.3).

Bunların yanında 1001 senesinde nakıs ve kemayar haldeki ayarı bozuk

sultanilerde hazineye yapılan ödemelerde kabul edilmiştir. Bunlardan hasene-i nakıs olarak

adlandırılan paranın kuru 110 akçe, hasene-i kemayarın kuru ise 100 akçe üzerinden hesap

edilmiştir. Mevcutları ise sırasıyla 151 ve 53 sikkedir.

1000 yılı ruznamçe verilerine göre merkezi hazineye ait gelirlerin parasal

dağılımında sultani % 18.8, toplam altın paralar içindeki dağılımda ise % 92,2 bir paya

sahiptir. 1001 yılı içinse bu veriler sırasıyla % 24,1 ve % 99,8‟dir. Buna göre 16. yüzyılın

ilk yarısında hem üretim miktarı hem de piyasada tedavülü artmaya başlayan sultani,

yüzyılın sonlarında altın paralar içinde kullanımı en yaygın olan para haline gelmiş ve

Amerikan gümüşlerinin Osmanlı piyasasına akışıyla iyi para durumuna düşüp yüzyılın son

çeyreğinden itibaren piyasalardan çekilmeye başlayan altınlar sultaniden ziyade diğer altın

paralar olmuştur (bkz., Tablo 4.1)

128

. Tablo 4.1‟de piyasadaki altın paraların tedavülünde

bir daralma yok gibi gözükebilir. Fakat eyalet irsaliyelerine bakarsak altın olarak

gönderilmesi gereken irsaliyeler içerisinde büyük miktarda gümüşün de bulunduğu görülür

(bkz., Tablo 4.2 ve Tablo 4.3). Burada hazineye giren para türüyle piyasada tedavül eden

para türü arasında ayniyet olmayacağını ve hazineye para kabul teamülleri ve hazineye bir

defada yapılan ödemelerin büyüklüğünün hazineye giren paralar üzerinde etkili

olabileceğini vurgulamak gerekir.

kurla yapılmasıyla bir fazlalık meydana getirmiş oluyordu. Halil Sahillioğlu, “Sıvış Yılı Buhranları”, İÜİFM,

Cilt. 27, Sayı. 1-4 (1967-68) s.75-83.

128

16. yüzyılda sultani tedavülünün genel eğilimi için bkz., Sahillioğlu, (1978), s. 5-15.; Sahillioğlu (1965), s.

10-12.; Pamuk, Osmanlı İmparatorluğu‟nda Paranın Tarihi, s. 67-72.

4.2.1.2. Hasene-i Engürüsiye:

Engürüsiye, Macar kralı Karlo Robert (1308-1342) tarafından Floransa filorini

model alınarak basılmış bir Macar altın sikkesiydi. Bu para Macaristan, Almanya ve zaman

zaman da Eflak, Boğdan ve Erdel voyvodaları tarafından kendi adlarına hakimiyet

alanlarında darp ediliyor ve Osmanlı Devleti içerisinde Balkanlar, Macaristan ve

Avusturya‟ya sınır olan bölgelerde tedavül ediyordu

129

.

1000 yılında hazineye girin engürüs altınlarının tamamı Erdel kralı tarafından

cizye ödemesini gerçekleştirmek için gönderilen 30000 sikkeden ibarettir. Bunların toplam

altın para içindeki nispeti ise % 6.9‟dur.

Bu paranın kur değeri nakdiye olarak toplamları verilmediği için ruznamçeden

tespit edilemedi. Fakat bu para Venedik dukasından ve Osmanlı hasenesinden 15. ve 16.

yüzyıllarda iki akçe eksik seyrediyordu

130

. Bu durumda bir engürüs altınını 118 akçe olarak

tahmin edebiliriz.

4.2.1.3. Hasene-i Kurona:

Ruznamçelerde geçen bir başka altın para türü de kuronadır. Bu sikke muhtemelen

bir Orta Avrupa parasıdır

131

.

Kuronalar toplam altın para içerisinde 1000 yılında % 0,15‟lik, 1001 yılında ise %

0,09‟luk çok küçük paylara sahiptir.

Ruznamçe kayıtlarından anlaşıldığına göre kuronalar farklı kur değerlerine

dolayısıyla da farklı vezin ya da ayara sahip paralardır. Bunlar 98, 100, 200, 480 akçelik

kuronolardır . 98 akçeyle hazineye alınan kuronalar tefavüt uygulamasına maruz kalan 100

akçelik kuronalardır. Bunların miktarları Tablo 4.1‟de verilmiştir.

4.2.1.4. Hasene-i Kebir:

Bu paranın kuru 230 akçeye yakındır. 1000 yılında Kıbrıs eyaletinin irsaliyesi

içerisinde hazineye giren toplam 1116 sikkeden ibarettir.

129

Sahillioğlu (1958), s. 146-147.; Sahillioğlu (1965), s. 43-44.

130

Sahillioğlu (1958), s. 147.

131

Sahillioğlu (1978), s. 12.

4.2.1.5. Hasene-i Nukre:

Hasene-i nukre 14 akçe değerinde bir sikkedir. 1000 yılında 5, 1001 yılında 11

sikke mevcudu vardır.

4.2.2. Altın Külçeler

Benzer Belgeler