Aile Şirketlerinin Temel Özellikleri

Aile şirketleri, doğası gereği aile sahipliğinden gelen yapısı karmaşıktır. Şirket üzerinde bir aile etkinliğinin olması, bir ortaklık yapısı olmasına rağmen diğer işletme türlerinden aile şirketini ayırt edecek bir takım özelliklere sahip olmasını sağlar.

Aile şirketleri belirli bir standarda sokulamayacak ve kurallara sığdırılamayacak dinamik bir yapıya sahiptir. Aile şirketlerinde aile kültürü, aile ilişkileri ve stratejileri her aileye özel olduğu için aile şirketi sayısı kadar çok ve çeşitli modelden söz edilebilir. Yine de genel ve temel benzerlikler karakteristiklerinde mevcuttur.

Aile şirketini var eden olgu ailedir. Aile olgusunun ağırlıklı olarak var olduğu bir örgütte ayırt edici ilk özellik aile odaklılıktır. Aile toplumumuzda önemli bir yere sahiptir. Geleneksel aile yapımız şirketlere de aile kavramının sirayet etmesini sağlamıştır.

Aile üyelerinin işletmedeki statüsü aile içerisindeki durumunu da etkiler (Alayoğlu, 2003). Aile şirketi içerisinde bulunduğu sürece başarılı işler yapmış, başarısının ve kişisel özelliklerinin etkisiyle şirket yönetiminde önemli ve güçlü pozisyonlara ulaşmış aile üyelerinin aynı zamanda aile içerisinde etkili konumda bulunma ve söz sahibi olma olasılığı yüksektir.

Aile şirketi, örgütsel yaşamda ekonomik ve ekonomik olmayan unsurları beraber içerir (Chrisman, Chua ve Steiver,2003). Aile şirketi, aile ve şirket kavramlarının bir araya gelmesi ile oluşmuş özel organizasyonlardır. Aile kavramı duygusal ilişkileri barındırdığı gibi şirket kavramı da ticari ve ekonomik ilişkileri içermektedir. Aile ve iş birbirine geçmiş kavramlardır.

Aile şirketlerinin özellikli bir kurucusu vardır ve başlangıçta kurucunun beklentileri ile sınırlıdır (Karpuzoğlu, 2001). Ailenin fedakâr üyelerinden birisi olana kurucular, ailenin geçimini sağlamak için girişimcilik ruhuna sahip olmanın da etkisiyle mevcut sermaye birikimleri ile iştirakte bulunurlar. Başlangıçta asıl düşünce işletmenin yaşamasını sağlamak ve kazanç elde etmektir. Kazanımlar sonucu işletmenin büyümesi ve gelişmesi için faaliyetlerde bulunulur. Yetişen yeni nesiller ile aile şirketinin devamlılığını ve karlılığını sağlamak amaç edinilir.

Aileden bir veya birden fazla kuşak direkt veya dolaylı olarak şirket yönetimine katılabilir. Genellikle iki nesil aile üyesi işletme yönetiminde beraber yer alır (Ateş, 2005). Yapılan araştırmalar aile şirketlerinin çoğunun en fazla üç nesil devam ettiğini göstermektedir. Anne, baba ve çocuk ortaklıkları, kardeş ortaklıkları, kuzen ortaklıkları ve sürekli olmayı başarabilen aile işletmeleri en az iki neslin bir arada olduğu işletmelerdir.

Aile şirketlerinde firma sahibi ile tepe yöneticileri genellikle aynı kişidir. Kurucu ortaklar sağlık problemi yaşamadıkları takdirde işletmelerinin bir başkasına devrine sıcak bakmazlar. Yönetimde yetki devrinde bu yüzden gecikmeler ve sorunlar yaşanabilir.

Genellikle aile menfaatleri ile işletme politikaları uyumludur. Ailenin standartları ve yapısı politikaları etkiler. Ailenin varlığının ve bütünlüğünün devam ettirilmesinin istendiği aile şirketlerinde değerler ve inançlar ön plandadır. Aile şirketinin geleceği ile ilgili strateji ve politikalar dolayısı ile ailelerin yapısını koruyacak şekilde planlanmaktadır

Genellikle işletmenin ismi ve itibarı, ailenin ismi ve itibarı ile beraber gelişir. Aile üyelerinin faal olarak şirkette bulunmalarından ziyade taşıdıkları soyadı önemlidir. Ailenin itibarı için özveride bulunma eğilimi üst düzeydedir.

Aile şirketinin idari personeli çoğunlukla aileden ve akrabalardan seçilir. Şirket çalışanına güven duymak istenir. Aile üyeleri mevcut iken aile dışından çalışanların idari kadro içinde yer almaları çok istenen bir durum değildir. Şirkete personel alımı olduğunda aile üyeleri öncelikli olarak değerlendirilir.

Aile şirketlerinde doğal bir korumadan söz edilebilir. Çalışanların iyi çalışma şartlarında görevlerini yapabilmeleri için gerekli ortam hazırlanmaya çalışılır. Çalışma saatleri konusunda esnek davranılabilir.

İşletmenin yönetiminde mevcut yöneticilerin veya daha önceki yöneticilerin çocukları yer alır. İşletme sahipleri çocuklarının geleceklerini güvence altına almak için çocuklarının işleri öğrenip firmanın başına geçmesini ister.

Aile yapısı şirketin kapalı bir görünüm sergilemesine neden olur. Aileye ait olan şirket içerisinde sıkıntılar çözüme ulaştırılır. Aile kavramı korunmak istenir. Şirketin zayıf yönleri aile dışına yansıtılmak istenmez. Ailenin sırlarının aile dışına sızmamasına özen gösterilir.

Genellikle ataerkil bir yönetim yapısı hâkimdir. Aile şirketi kurucusu olan ve yaşça diğerlerine göre olgun olan aile büyüğünün, şirket kararlarının alınmasında ve uygulamasında etkisi büyüktür.

Kültürün etkisi de göz önüne alındığında yaş ve cinsiyet aile üyesinin istihdamı ve terfisinde etkileyici unsurlardır. Genellikle erkek çocuklarının şirkette istihdam edilmesine sıcak bakılır. Fakat son yıllarda aile şirketlerinde kız çocuklarının istihdamı eskiye nazaran artış göstermektedir. Eğitim seviyesinin artması ve bayanların iş hayatında sorumluluk alabilme eğilimlerinin artması ailedeki kız çocuklarının şirkette bir statü sahibi olabilmelerini sağlamaktadır. Küçük yaşlarda erkek çocukların işi öğrenmeleri için şirkete gelmesi sağlanır. Geçen seneler ile tecrübe kazanması sağlanır ve ilerde yapılacak terfilerde bu durum göz önünde tutulur.

Aile şirketleri sahip oldukları alışkanlık ve uygulamayı devam ettirmeyi tercih eden, değişim hızı yavaş olan, yeniden yapılanma özellikle de kurumsallaşmaya ihtiyacı olan yapılardır. Aile şirketlerinde en çok yazın araştırılması yapılan konuların başında bu konu gelmektedir. Aile şirketlerinde değişim, süreklilik ve kurumsallaşmada planlı hareket edilerek disiplinli bir çalışmanın sonucu ile başarıya ulaşılır.

Aile şirketi genelde tüm aile fertlerinin geçim kaynağıdır. Ailenin birliğinin sağlanması, mirasın bölünmemesi, ailenin ekonomik ve ekonomik olmayan gücünün ortaya konulması başlıca kuruluş amaçlarıdır.

Gelecek nesil kendini ispat etme ve bir önceki neslin yaptıklarını aşma eğiliminde olurlar. Aile şirketleri kurucunun atılımıyla var olur ve sonrasında gelen başarıyı aile fertleri paylaşma imkânı bulur. Gençler daha atak politikaları savunurlar, kendilerini

ispat etme çabasında daha radikal kararlar almak isterler, bir önceki kuşak ise onları frenler, değişime karşı direnç gösterme eğiliminde bulunurlar (İlter, 2001).

Aile bağları yetki ve sorumluluk sınırının belirlenmesinde önemlidir. Formel bir organizasyon yapısı yoktur ve ilişkiler; karakteri iyi tanımlanmamış rollerin belirlediği bireylerin etkileşimi sonucu, görevlerin yeniden tanımlandığı doğal organizasyon yapısına dayanır.

Aile şirketlerinde genellikle tedarikçi ve müşteriler ile kişisel ve ailevi ilişkiler kurulur (Habbershon, 2003). İş hayatında ilişkide bulundukları şahısları tanımak ve ona göre ticari ve ticari olmayan ilişkilere yön vermek istenir.

Ekonomideki dalgalanmalar karşısında hızlı karar alma ve uygulama kabiliyetine sahiptirler. Kurumsallaşma düzeyinin yüksek olmadığı aile şirketlerinde karar alma süreci daha kısadır. Toplantılar ve görüşmeler için fazla tekrar yapılmaya ihtiyaç duyulmaz.