ŞAHIS HUKUKU

1.3.1. Vekalet Konulu Hüccetler

2 ₁ ³ 15 43 6 34 12 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 980 981 990 991 992 993 994 995

Vekalet

Grafik 10. Vekalet konulu hüccetlerin yıllara göre dağılımı

Vekalet konulu hüccetler bir şahsın mahkemede başka bir şahsın yerine iş

görebilmesi için, o şahsın izin verdiğini veya görevlendirdiğini belirten hüccetlerdir.

29 Nihat Engin, “Köle”, DİA, XXVI, 237- 248. 30 Üsküdar Şer‘iyye Sicilleri, Nr. 67, vr. 10.

Vekalet iki şekilde verilmiştir. Bunlardan birincisi belirli bir konuda vekalet verilmiştir.

İkincisinde ise vekalet verme konusunda herhangi bir sınırlama yapılmamıştır.

Vekalet konulu hüccetlerden; üzerinde çalışma yapılan sicillerde toplam 116

adet tespit edilmiştir. 992/ 1584 ve 994/ 1586 yıllarında diğer yıllara göre çok daha

fazla görülmektedir.

Aşağıdaki hücceti vekalet konulu hüccetlere örnek olarak verebiliriz:

Mahalle-i Ma‘mûre sâkinlerinden Râbi‘a binti Mehmed nâm hâtun zevc

Sun‘ullah Çelebii bey‘a vekîl eylediği Receb bin Şaban ve Aziz Çelebi şehâdetleri ile

sâbit olub kayd olundı.

Şuhûdü’l-hâl: Es-sâbık.

31

1.3.2. Kefalet Konulu Hüccetler

27 127 50 _{39 43} 33 32 133 283 121 197 133 0 50 100 150 200 250 300 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995

Kefalet

Grafik 11. Kefalet konulu hüccetlerin yıllara göre dağılımı

Kefalet, bir hakkın güvenceye bağlanması amacıyla bir kimsenin asıl alacaklı

karşısındaki sorumluluğuna katılması veya birisinin teslimini üstlenmesi demektir.

32

Üzerinde çalışma yapılan sicillerde kefalet hüccetlerini üç sınıfta tasnif etmek

mümkündür. Bunlar: kefil-i bi’n-nefs, (nefse kefil), kefîl-i bi’l-mâl (mala kefil) ve

zarara kefil.

Kefâlet-i Nefsiyye, bir kişinin nefsine yani o adamın istenildiği zaman

getirilmesine kefil olmak demektir.

33

Nefse kefillik bir mahalleye veya iş çevresine bir

kişinin katılması söz konusu olduğu zaman önemlidir. Kendine göre bir yapısı olan

mahallenin kendi yapısını ve huzurunu bozacak tarzda birisini bünyesinde bulundurmak

istememektedir. Aynı işi yapan kişiler de mesleğin kurallarına uygun hareket etmeyecek

kimseyi aralarına almak istememektedirler. Bu durumlarda nefse kefillik mekanizması

önem kazanmaktadır. Kendisine kefil olunduktan sonra o müesseseye katılıyor ve kayıp

olduğu zaman kefil olan kişiden bulunması talep olunuyordu.

Kefâlet-i mâliye, mu‘ayyen bir paranın ödenmesine kefil olmak demektir.

34

Mala

ve zarara kefillik ise bir alım- satım veya borçlanma durumunda maddi bir yaptırımı

olan bir mekanizmadır. Tarafların mağdur olmaması için kefil olunmaktadır.

Kefâlet konulu hüccetler; Üzerinde çalışma yapılan defterlerde çok büyük bir

bölümü Arapça olarak kayd edilmiştir. Toplam 1218 adet kefalet konulu hüccet tespit

edilmiş olup, özellikle 991- 995 /1583-1587 yılları arasında diğer yıllara göre artış

gözlenmektedir.

Kefâlet konulu hüccetlere örnek olarak aşağıdaki hüccetleri örnek gösterebiliriz:

Zarara kefâlet:

Katırcı tâifesinden Şahin Hacı Ahmed bin Mehmed mahfel-i şer‘-i şerîfe gelüp

hâlâ mahrûsa-i Bağdad efendisi bâ‘isü’t-tahrîrü’l-âmü’t-tahrîr el-kâzî el-karîr ve’l-kâmil

el-vahîd el-muhtass bi-mezîdi inâyeti’l-meliki’s-samed Mevlânâ Mehmed Efendi ibni

Ahmed tâle bekâhü hazretleri cenâb-ı şerîflerinden husûs-ı âtiyü’z-zikri tasdîka vekîl-i

şer‘îleri olan Mevlâna Hüseyin Çelebi ibn-i Hasan el mülâzım mahzarında ikrâr ve

i‘tirâf idüp yirmi altı re’s katırımı hamal ve iskâl götürmek içün müşârün-ileyh efendi

hazretlerine Üsküdar’dan Haleb’e varınca on sekiz bin üç yüz akçeye icâreye virüb

meblağ-ı merkûm on sekiz bin üç yüz akçeyi müşârün-ileyh efendi yedinden bi’t-tamâm

alub kabz eyledim didikden sonra mahrûsa-i Üsküdar’da fahrü’l-havâs ve’l-mukarrabîn

Mehmed Ağa’nın hânı müste’ciri olan Gedik Ahmed bin Seydi meclis-i şer‘a hâzır olub

mezbûr katırcının Haleb’e varınca min külli’l-vücûh zarârına kefîl oldum didikde

mâ-hüve’l-vâki‘ bi’t-taleb ketb ve tahrîr olundı.

33 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri, II, 237. 34 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri , II, 236.

Şuhûdü’l-hâl: Hasan bin Nurullah, El-hac Ali bin Abdullah, Mustafa bin Yoldaş,

Ali bin Mansur, Mehmed bin Veli, Veli Halife ibni Aydın, Hasan bin Piri, Hasan bin

Sâdık, Mustafa bin Piri, Memi bin Behram ve gayruhum.

³⁵

Nefse kefâlet:

Oldur ki

Bazari veled Mastaf nâm kıbtînin nefsine ve hîn-i mutâbık ihzârına Yaşeli

veled-i Kâsım ve Şamlı veled-veled-i Kâsım kefîl oldukların mâ-hüve’l-vâkveled-i‘ bveled-i’t-taleb kayd-ı sveled-icveled-il

olundı. Tahrîren fî 11 Şehr-i Rebiülevvel sene 993.

Şuhûdü’l-hâl: El-hac Nasuh ibni Coşgun, Mustafa Bey, Ahmed Bey bin

Abdullah, Hüseyin bin (...) .

36

1.3.3. İhtida Konulu Hüccetler

1 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 994

İhtida

Grafik 12. İhtida konulu hüccetlerin yıllara göre dağılımı

İhtida, dinsiz iken veya diğer dinlerden İslam dinine geçmektir.

37

İhtida konulu

hüccetten; 994 /1586 yılında 1 adet tespit edilmiştir.

İhtidâya örnek olarak aşağıdaki hücceti gösterebiliriz:

35 Üsküdar Şer‘iyye Sicilleri, Nr. 66, vr. 23. 36 Üsküdar Şer‘iyye Sicilleri, Nr. 62, vr. 3.

Sarı şiz (?) koyun ala gözlü açuk kaşlı bikr-i âkıla ve bâliğa meclis-i şer‘-i şerîfe

gelüp elhamdülillah Müslüman oldum diyu kelime-i tevhîdi zikr ve adı Fatıma konulub

şeref-i İslam’la müşerref olduğu kayd olundı.

Şuhûdü’l-hâl: Hasan Çelebi bin Nebi, Muslı bin Mehmed, Mustafa bin Pîrî.

38

1.3.4. Vesayet Konulu Hüccetler

11 10 3 15 2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 991 992 993 994 995

Vesayet

Grafik 13. Vesayet konulu hüccetlerin yıllara göre dağılımı

Osmanlı Devleti’nde, küçük yaşta yetim kalan çocukların veraset malları

kendilerine verilmezdi. Mahkemeler, çocuklar büluğ çağına erene kadar onlara bir vasi

tayin eder ve veraset malları bu vasilere teslim edilirdi. Vasiler bu malları veya nakit

paraları çocuklar adına değerlendirmek, kiraya vermek, işletmek hakkına sahiptiler.

Üzerinde çalışma yapılan defterlerde tespit edilen vesayet konulu hüccetlerin muhtevası

vasi tayini ile ilgilidir.

Vesayet konulu hüccetlerden; Çalışma yapılan defterlerde toplam 41 adet tespit

edilmiştir. 993 ve 995 yıllarında diğer yıllara göre daha az görülmektedir.

Aşağıdaki hüccet vasi nasbına örnektir:

Oldur ki

Kızılada nâm karyede mefrûk olan Kadye veled Kiryakor nâm zımmînin sağîr

oğlu Yakore babası mürd olmağla intikâl iden mal ve emlâkını hıfz ve zabt içün vasî

(kesik) olmağın yine sağîr-i mezbûrun anası Zafire binti Toynas zımmiye kıbel-i şer‘de

vasî nasb olunub mezbûre Zafire vesâyet-i mezbûreyi kabûl idüp mûcibince iltizâm

göstermek bu vesîka ketb olunub yedine vaz‘ olundı. Tahrîren fî 5 şehr-i

Şevvâlü’l-mübârek sene 991.

Şuhûdü’l-hâl: Mezbûrûn.

39

Belgede 1572-1587 (H. 980-995) yılları arası Üsküdar Mahkemesi Kadı Sicilleri`nin sosyal ve iktisadi açıdan değerlendirmesi (sayfa 29-34)