Đdari Mali Yaptırımlar

Đdari mali yaptırımlar, hukuka aykırı eylem nedeniyle uygulanan ve kişinin

malvarlığı üzerinde etki doğuran idari yaptırımlardır.³⁵³ Mevzuatımızda en geniş yer verilen ve uygulamada en fazla karşılaşılan mali idari yaptırım çeşidi ise idari para cezasıdır.³⁵⁴

a. Đdari Para Cezaları

Mevzuatımız açısından para yaptırımları, kamu para cezaları, tazminat kabilinden para cezaları, medeni para cezaları ve idari para cezaları olarak, dört ana

351 Đdarenin, yaşamın pek çok alanında faaliyet göstermesi nedeniyle, mevzuatımızda dağınık ve sayıca oldukça fazla idari yaptırım bulunmaktadır. Bu nedenle Çevre Kanundaki idari cezaların mevzuatımızdaki diğer idari cezalarla olan ilişkini belirlemek ancak genel bir tasnif yöntemi içinde mümkün olabilecektir.

352 “Genel olarak idari yaptırımları içerikleri bakımından idari para cezaları ve diğer idari yaptırımlar olarak iki gupta toplamak yanlış olmaz”. Gözübüyük / Tan, op.cit., s. 745. Çalışmada Đdari para cezaları, Çevre Kanunu ve idari yaptırım içeren diğer kanunlar açısından en fazla kullanılan idari yaptırım olmaları nedeniyle ayrıntılı olarak; Çevre Kanunu’nda yer verilmeyen ancak anlatımda bütünselliğin sağlanması amacıyla isimlerinin anılması gerektiğini düşündüğümüz diğer idari mali yaptırımlar ise ‘diğerleri’ başlığı altında incelenmiştir.

353 Özay, idari mali yaptırımları, bireylerin sahip oldukları bazı şeylerden yararlanmalarının yasaklanması yoluyla malvarlıkları üzerinde etki yaratan idari yaptırımlar olarak tanımlamıştır. Özay, Đdari Yaptırımlar, op.cit., s. 45 - 46.

354 “ Đdari suçun karşılığı olarak, genellikle parasal nitelikte bir yaptırım öngörülmektedir. Bu ekonomik yaptırım, “idari para cezası” olup, adli para cezası değildir”. Cüneyd Altıparmak, “Kumar Kabahati”, Terazi Aylık Hukuk Dergisi, Y: 3, S.19, Seçkin Yayıncılık, Mart 2008, s. 133.

başlık altında toplanmaktadır. ³⁵⁵ Kamu para cezaları “mahkemeler tarafından doğrudan doğruya bir suçun karşılığı olarak tayin ve tespit edilen para cezalarını”³⁵⁶, tazminat kabilinden para cezaları, “devletin iktisadi ve mali zararını karşılamak ve bunun yanında suç işleyeni cezalandırmak amacı güden cezaları”³⁵⁷ ve medeni para cezaları ise, “gerek özel hukuka ilişkin kanunlarda gerekse diğer kanunlarda yer alan usule ilişkin hükümlerin ihlali halinde”³⁵⁸ uygulanan para cezalarını tanımlamaktadır.

Đdari para cezalar ise, doktrinde de genel olarak kabul gören tanımına göre,

kanunların açıkça düzenlediği hallerde³⁵⁹ idare tarafından mahkeme kararına gerek olmaksızın uygulanan³⁶⁰ ve bir miktar para alınması şeklinde gerçekleşen³⁶¹ idari nitelikte cezalardır. Đdari para cezaları diğer para cezalarından, ‘idari makamlar

355 Nazaroğlu, Genel Olarak..., s. 98; Mahmutoğlu, Đdari Para..., s. 152; Fransız doktrininde para yaptırımlarının üç başlık altında ele alındığı ile ilgili olarak bkz: Sürbehan, Đdari Müeyyide..., op.cit., s. 135-138.

356 Fahrettin Kemal Yerli, “Cezanın Kişiselleştirilmesinde Takdiri Hafifletici Sebepler Đle Para Cezaları ve Taksitlendirme”, A.D., T.C. Adalet Bakanlığı, Y.1995, S.17, 2003, s.219.

“Adli para cezaları olarak da anılan kamu para cezalarının kural olarak hapis cezasına seçenek yaptırım oldukları kabul edilir”. Hüsnü Aldemir, Adli Para Cezası ve Đnfazı, Terazi Hukuk Dergisi, Yıl:2 , S.7, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Mart 2007, s.77.

Adli para cezalarının infazı hakkında bkz: Necati Meran, “Hukukumuzda Adli Para Cezalarının Đnfazı Rejimi”, Terazi Hukuk Dergisi, Yıl:3 , S.18, Seçkin Yayıncılık, Ankara, Şubat 2008, s. 153 - 158.

357 Mahmutoğlu, Đdari…, op.cit., s. 153.

358 Süheyl Donay, Para Cezaları, Kervan Yayınları, 1972, s. 184.

359 Eroğlu, idarenin para cezası verebilmesi için ceza verme yetkisinin ve verilebileceği cezanın sınırlarının kanunla belirtilmesinin zorunlu olduğunu belirtmektedir. Seval Eroğlu, “Çalışma Mevzuatımızda Para Cezaları”, Mercek Dergisi, S.36, Ekim 2004, s. 81.

360 “Đdari para cezalarının en önemli özelliği yargısal bir mercii tarafından değil, idari bir mercii tarafından verilmesidir. Đdare bu cezayı verirken herhangi bir yargılama yapmaz, elindeki kanıtlar ve takdirine göre yasaca belirlenen para cezasını uygular”. Ahmet Uğur, “Đdari Para Cezaları ve Güncelleme”, Đ.B.D. , C. 75, S. 4 – 5 - 6, Đstanbul, 2001, s. 529; Dönmezer / Erman, Nazari ve Tatbiki…, s. 683.

361 Mahmutoğlu, Đdari…, op.cit., s. 154; Nazaroğlu, Genel Olarak..., op.cit., s102; Oğurlu, Đdari Yaptırımlar..., op.cit., s. 91.

tarafından uygulanmaları’ ve idari para cezasına ilişkin hükmün ‘kanunda düzenlenmesinin’³⁶² zorunlu olması nedeniyle ayrılmaktadır.³⁶³

aa. Para Cezalarına Đlişkin Mevzuat ve Çevre Kanunu

Mahmutoğlu, para cezalarının uygulama alanlarını temel alarak, mevzuatı iki temel başlık altında incelemiştir. Yazar, “devletin ihtiyacı olan ekonomik gücü elde etmeye, diğer taraftan da bu ilişkileri belirli bir disiplin içerisinde yürütülmesini temin etmeye çalıştığı kanunlar”³⁶⁴ olarak tanımladığı birtakım kanunları, ekonomik mevzuata³⁶⁵ ilişkin para yaptırımları başlığı altında; sağlık, güvenlik ve düzene ilişkin gördüğü kanunları da, genel sağlık, güvenlik ve düzene ilişkin mevzuat³⁶⁶ başlığı altında ele almıştır. Ancak yazarın da haklı olarak belirttiği gibi, bazı kanunlar hem ekonomik mevzuat içinde hem de genel sağlık, güvenlik ve düzene ilişkin mevzuat içinde ele alınabilecek nitelikler taşımaktadır. Diğer yandan ulusal ve

362 Sözü edilen 2 özelliğin, idari yaptırımların özellikleri başlığı altında yukarıdaki bölümde ele alınmış olmaları nedeniyle, yeniden değinilmelerine yer olmadığı kanısındayız. Ancak, kanunlarda para cezalarının idari mi yoksa adli para cezası mı olduğuna dair bir belirtece yer verilmediği haller için, karışıklıkları önleyecek uygulamaya yönelik kıstasların belirlenmesi gerektiği kanısındayız. Buna göre, idari yaptırımların hürriyeti bağlayıcı nitelikte ceza içeremeyecekleri göz önüne alınarak, hapis cezaları ile birlikte ele alınan para cezalarının adli nitelikte oldukları, uygulayıcı makam olarak idarenin gösterildiği cezaların da idari para cezası olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Nihayet idari suça dönüştürme kanunlarının hükümlerinin incelenmesi de, söz konusu para cezalarının idari mi, adli mi olduğu konusunda akıbetlerinin takip edilebilmesini mümkün hale getirecektir.Ayrıntılı bilgi için bkz. : Karagülmez, Suç Olmaktan..., op.cit., s. 52 - 56.

363 Mahmutoğlu, Đdari Para..., op.cit., s.153,154.

364 Mahmutoğlu, Kabahatleri..., op.cit., s. 141.

365 Yazar, başlıca örnekler olarak: vergi usul kanunu, gümrük kanunu, iş kanunu, tuz kanunu, orman kanunu, çeltik ekimi kanunu, turizmi teşvik kanunu, petrol piyasası kanunu, seyahat acenteleri ve seyahat acenteleri birliği kanunu saymıştır.

366 Başlıca örnekler olarak, karayolları trafik kanunu, orman kanunu, umumi hıfzısıhha kanunu, imar kanunu, köy kanunu, nüfus kanunu, çeltik ekimi kanunu sayılmıştır.

uluslararası politikalarda giderek daha da fazla yaygınlık kazanan sürdürülebilir kalkınma ilkesi de, devletin yürüttüğü tüm faaliyetlerde kalkınma hedeflerine zarar vermeme yükümlülüğü³⁶⁷ altında olduğu anlamına geldiğinden; genel sağlık, güvenlik ve düzen ile ilgili görülen konuların, devletin ekonomik güç elde etmeye yönelik konulardan kategorik bir ayrıma tutulması güçleşmiştir.

5491 sayılı Kanunla değişikliğe uğrayan Çevre Kanunu³⁶⁸ da, sürdürülebilir kalkınma ilkesinin devlet politikaları içindeki seyrine paralel olarak, çevre korunmasında “sürdürülebilir kalkınma” ilkesini temel almıştır. Buna göre Çevre Kanunu’nu, hem sürdürülebilir kalkınma ilkenin getirdikleri açısından, hem de

“devletin kamusal görevlerini yerine getirmek bakımından ekonomik nitelikteki düzenlemeler”³⁶⁹ yapmasının kaçınılmaz hale gelmesi nedeniyle salt genel sağlık, güvenlik ve düzene ilişkin mevzuat içinde ele alınmaz. Ancak Çevre Kanunu’nun bu niteliğinin, Avrupa Konseyi'nin ekonomik suçlar konusunda incelemeler yapmak üzere kurulan komisyonunun, 12 Şubat 1981 tarihinde sunduğu raporuyla³⁷⁰ uyumlu

367 1973-1977 yılları arasını kapsayan 3.Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yer alan “ülkeyi sanayileşerek kalkınma hedefinden saptıracak hiçbir yükümlülük kabul etmemek koşuluyla çevreye ilgi gösterebileceği” ifadesi ve 1996-2000 yılları arasına ilişkin 7. Kalkınma Planında yer verilen

“sürdürülebilir hızlı bir büyümenin gerçekleştirilmesine çalışmak” hedefi, sürdürülebilir kalkınma ilkesinin mevzuatımıza yansıması süreçlerinin değerlendirilmesinde önemli veriler sunduğu kanısındayız. Aynı şekilde 9. Kalkınma Planında da gerek idari teşkilatın örgütlenişinde gerek politikaların belirlenişinde sürdürülebilir kalkınma ilkesinin ile uyumun önemi vurgulanmıştır.

368 Madde 1- Bu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır.

369 Mahmutoğlu, Đdari Para..., op.cit., s. 156.

370 Raporda çevreye karşı suçların ekonomik nitelikte mevzuata ilişkin kabul edilmesi önerilmiştir.

Mahmutoğlu, Kabahatleri..., op.cit., s. 145, dpnt. : 99.

ve fakat, devletin sağlık, güvenlik ve düzene ilişkin politikaları açısından çelişkili olduğu kanısındayız.

ab. Đdari Para Cezalarına Đlişkin Mevzuat ve Çevre Kanunu

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun Türk hukukuna getirdiği yeni Ceza Kanunu sistematiğinin suç ve kabahat ayrımını ve adli para cezaları arasında yapılan ağır ve hafif para cezası uygulamasını kaldırması neticesinde, mahkemeler dışında verilen para cezaları konusunda doğan boşluğun doldurulması ve mevzuatta dağınık halde düzenlenen idari para cezaları ve idari tedbirler konusunda usul ve ilkelerin bir kanun altında toplanması amacıyla 5236 sayılı Kabahatler Kanunu’nun hazırlanması gündeme gelmiştir. Kanunu’nun genel gerekçesinde de belirtildiği gibi ekonomik hayata ilişkin düzenlemelerin idari yaptırımlar sistemi içinde ele alınması eğiliminin artması da bu hazırlıkların nihayete erdirilmesinde belirleyici rol oynamıştır. Sonuç olarak, idari para cezaları arasındaki ahenksizliğin giderilmesi ve idari cezalar arasında sistem birliğinin kurulması amacıyla 5236 sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir.

Kanunu’nun 17. maddesi idari para cezaları hakkında genel kural ve usul belirten bir madde olarak düzenlenmiş ve Kanunu’nun diğer hükümlerinde de idari para cezalarını da içine alacak şekilde tanımlanan kabahatler için usul, ilkeler ve kurallar belirtilmiştir. Kanunu’nun 3. maddesine göre özel yasalarda kanun yollarına

ilişkin hükümler dışındaki genel hükümlerin diğer kanunlarda düzenlenen idari (para) cezaları için de geçerli olacağı belirtilmiştir.³⁷¹

Çevre Kanunu’nda 5491 sayılı Kanunla yapılan değişikliklerin, hem özel nitelikte hükümler getirmiş olması, hem de Kabahatler Kanunu’ndan sonra yürürlüğe girmiş olması nedeniyle, idari para cezaları konusunda Kabahatler Kanunu’nun genel hükümler niteliğindeki düzenlemelerinden ayrıldığı noktalar, Kabahatler Kanunu karşısındaki geçerliliklerini korumaktadırlar.

b. Diğerleri

Đdari para cezaları dışındaki mali nitelikteki idari yaptırımlardan bazıları:

sulh hakiminin ceza kararnamesi, ön ödeme, el koyma, yıkım kararı ve yıkma masraflarının cezalı olarak alınması olarak sayılabilir. ³⁷²