dalle : tahıl ölçü birimi. (EDRkat) godloh : tahıl ölçeği. (VANG)
hahla : tahıl ölçmede kullanılan bir ölçü aracı. (ANK)
ıruplağu : tahıl ölçülmesinde kullanılan ilkel bir ölçü aleti. (RES) ırıplo : bir tahıl ölçeği. (AYB)
ölçek : buğday ölçmede kullanılan bir araç. (KBA) put : yaklaşık olarak 16 kg.lık tahıl ölçüsü. (KARS) tereke : bir tahıl ölçü birimi (BİL)
uruk : tahıl ölçmede kullanılan kap . (AYA) urum: bir çeşit buğday ölçeği. (ERZkat)
F. TARIM YAPILAN YER İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
ahur hergi : erken nadasa bırakılmış tarla. (ERZ)
akoz : tohum ekmek için tarlada açılan bölümlerden her biri. (ARD) balak : çitle çevrilmiş tarla. (ORD)
çızı : tarlada pulluğun bir kez geçtiği yer. (KIR) çöl : tarla. (KARS)
deros : tarlanın ekilebilecek kıvamda olması. (RES) ekemek : ekilebilen, ekilmiş tarla. (ORD)
ekeneyh : ekilebilen arazi, tarla. (ERZM)
evleyh : tarlanın sulanacak en ufak dilimi. (ERZM)
güveriye : tarlanın ikinci senesinde sadece susam, mısır, börülce vb. ekilmesi. (SAR) hereyh : tarlayı sürdükten sonra bir yıl dinlenmeye bırakma. (GÜM)
korttıh : sert toprak, uzun süre sürülmemiş yer, tarla. (VANG) koşi : tarla sürümü. (ARD)
örümceklenme : tarlanın tohum atma zamanının geldiğini gösterdiği durumu. (KARA)
seppe : düz tarlaya yapılan ekim türü, serpme. (VANG) sermıǧon : verimsiz tarla, ürün vermeyen tarla (VANG)
şum : sürülü tarla. (KARS) tale : tarla. (EDR)
tarla tokat : tarla, mal mülk. (BAL) terla : tarla. (GER)
G. ÖĞÜTME İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
bulgur taşı : tahıl öğütmek için kullanılan el değirmeni. (TEK) daarmen : degirmen. (ŞARK)
dearman : değirmen (KAM) dermenci : degirmenci. ( AYGA ) diymen : değirmen (BAL)
kekeç : dibekte buğday dövmeye yarayan ağaçtan yapılmış tokmak. (KEP) soku taşı : tahıl dövmeye yarayan, içerisi oyulmuş taş, taş dibek. (AYA)
H. TARIMLA UĞRAŞAN KİŞİLER İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
arter : sulama kanallarının ada dağıtıcısı. (TEK) başşahcı : başak toplayan kimse. (KAY)
çelo : köyde bugday, arpa gibi ekinleri biçmek için tutulan ücretli isçi. (VAN) çicci : çiftçi. (KAR)
çivçi : çiftçi. (ZKB) erişber : rençber. (KÜT) ileçber : rençber. (SAV)
ireçbe : rençber, çiftçi (BİL)
iresber : rençber, tarla,bag, bahçe, yapı ve toprak işlerinde ağır isleri gören gündelikçi, ırgat. (ANK)
leşber : rençber. (GBAA)
sucu : sucu, toprağı sulama amaçlı su satan kişi. (SAR) reşber : çiftçi. (AKS)
I. GÜBRE İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
ahbunnuh : gübrelik. (GÜM, ERZM) ahpün : gübre, hayvan gübresi. (KBA)
fenni gübre : sunni yollarla oluşturulan gübre. (VAN) gohu : gübre. (KaIğ)
gübüre : gübre. (UŞAK) gürbe : gübre (ÇAY) kubre : gübre (ÇANK) kon : hayvan gübresi. (AKS)
saman gübresi : tarımda kullanılan bir tür gübre. (KARA) samıre : hayvansal gübre. (MUG)
zibil : gübre. (ELA, KBA, ADI)
K. SULAMA İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
gızgıllı : verimsiz, kızıl toprak. (EDRkat) harığ : ark, su arkı. (ELA, KBA)
hark : ark, su yolu. (TUN) heküğe : su yolu. (RES)
kanalet : sulama kanalları. (TEK)
şırlıme : Damlama şeklindeki sulama (SAR)
L. TOPRAK İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
bitgel : verimli toprak. (GÜM) cilim : sürülmesi zor toprak. (AYB)
çürük yer : sürülmüş gevşek toprak. (KIR)
gızgıllı : kıraç, çabuk kuruyan kumlu torak. (EDR) şum : ekime hazırlanmış toprak. (KaIğ)
M. ÜRÜNLERİN SAKLANDIĞI YERLER İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
aşırt : içerisine tahıl konulan yer. (AKSkat2) ca : tahıl vb. konulan büyük çuval. (KIR) gilari : kiler, amabar. (AKSkat2)
hamba : ambar. (BİL)
N. TARIM ZAMANI İLE İLGİLİ SÖZCÜKLER
armanleyin : harman zamanı. (KEAkat) ekim : ekim ayı. (UŞAK)
4. SONUÇ
Türk Dil Kurumu’nun 1963-93 yıllarında tamamladığı Derleme Sözlüğü, üniversitelerin Türkoloji bölümlerine yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri, ağız kitapları ve birtakım makaleler taranarak çıkarılan tarım ile ilgili kelimelerin toplam sayısı şüphesiz ki bu çalışmada sunulan miktardan daha fazladır. Doğrudan tarımla ilgili olanların konu edildiği çalışmamızda, ilgili kelimelerin çeşitli özelliklerine göre sınıflandırıldığında ortaya çıkan sayı tarım kavramının halk kültüründe ne denli önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
Çalışmamızda ortaya koyduğumuz tarım sözcükleri Derleme Sözlüğü’nü merkez alarak oluşturulmuştur. Öncelikle Derleme Sözlüğü’ndeki tarım sözcükleri on üç farklı başlık altında tasnif edilmiştir. Bu tasnif başlıkları şunlardır : “Tarım aletleri, tarım ölçüleri, tarım ürünleri, tarım yapılan yer, tarım zamanı, tarımla uğraşan kişiler, ürünlerin saklandığı yerler, toprak, gübre, sulama, hasat ve harman, öğütme, fiiller”. Bu başlıklardan “tarım ürünleri” başlığı altında sadece buğdaygiller (buğday, arpa, yulaf, çavdar, mısır ve darı) verilmiştir. Bu kısıtlamanın sebebi sebze ve meyvelerin sözlükte madde başı olarak çok fazla bulunması ve bu konu üzerinde bazı bilimsel çalışmaların önceden var olmasıdır.
Şüphesiz ki ağızlarımızdaki söz varlığı Derleme Sözlüğü’yle sınırlı değildir. Üniversitelerde yapılan master ve doktora tezlerinin sözlük bölümleri, müstakil ağız kitaplarının sözlük bölümleri ve “Derleme Sözlüğü’ne katkılar” niteliğindeki bilimsel makaleler diğer kaynakları oluşturur. Bu kaynakların taranmasıyla ortaya çıkan, Derleme Sözlüğü’nde olmayan tarım sözcüklerinin sayısı, tasnif başlığına göre şu şekildedir : Tarım aletleri (39), tarım ürünleri (42), fiiller (20), hasat ve harman
(14), tarım ölçüleri (11), tarım yapılan yer (20), öğütme (7), tarımla uğraşan kişiler (13), gübre (11), sulama (6), toprak (5), ürünlerin saklandığı yerler (4), tarım zamanı (4) olmak üzere toplamda 196 kelime tespit edilmiştir.
Bu sayının 196 ile sınırlı olmadığı aşikardır. Bu kelimelerin tamamının tespiti ve söyleniş özelliklerinin incelenmesi Anadolu kültür hayatına katkı sağlamasının yanı sıra, yine dil merkezli yapılacak kapsamlı bir araştırmada kültürümüzün başka hangi kültürlerden etkilendiği konusunda yeni bilgilerin ortaya konacağı kanaatindeyiz.
Ayrıca çalışmada yer alan ve türetme ekleriyle türetilen gavrama, ahtarım, ekenek, sucu, ahbunnuh (akbunluk), kanalet …, bunun yanında kelime birleştirme yoluyla türetilen depgili kürek, dokuz saban, ızgara tapan, çalı basmaz, kar okka, tarla tokat, soku taşı … gibi kelimelerin varlığı düşünülürse Anadolu ağızlarının terim türetmede önemli bir yere sahip olduğu düşünülebilir.
Bu güne kadar, ağızlardaki tarım söz varlığı ile ilgili toplu bir çalışma yapılmamıştır. Eldeki çalışmanın bu boşluğu bir nebze olsun dolduracağını ümit ediyoruz. Ortaya konan bu terimlerin dilbilimciler, tarım araştırmacıları ve Türk kültür araştırmacıları tarafından irdelenmesi gerekmektedir. Türk kültür ve iktisadî hayatının önemli bir yönü olan tarım hayatının doğru olarak yazılabilmesine, bu kelimelerin kaynaklık edebileceğini düşünüyoruz.