Çerçeve Sponsorları

Haber çerçevelerinin oluşturulma sürecinde Van Gorp’un (2007: 57) sürece dair kavramsallaştırdığı çerçeve sponsorları, haber çerçeveleri üzerinde etki etmeye çalışan baskı grupları, politikacılar, reklam verenler ve diğer gruplar, haber medyası içinde mü-cadele halindedirler. Özellikle siyasi seçim dönemlerinde seçmene ulaşmanın en etkin ve kolay yollarından biri olan medya Entman’ın deyimiyle ‘‘metne hâkim olmak için yarışan aktörlerin ve çıkarların kimliğini kaydetmektedir’’ (1993: 53). Bu anlamda refe-randum sürecinden ATV, TRT 1 ve Halk TV kanallarının haberlerinde hangi haber ak-törlerinin yer aldığını ortaya koymak habere egemen olan kişi veya grupları ortaya çı-karmak açısından önem taşımaktadır.

Tablo 8: Haber Aktörlerine Göre Haberlerin ATV Kanalında Çerçevelenmesi

Araştırmanın bulgularına göre, ATV Ana Haber Bülteni’nin incelenen 10 günlük döneminde, Cumhurbaşkanı’nın yüzde 33’lük payla en başta gelen haber aktörü olarak öne çıkmaktadır.

Cumhurbaşkanı 33%

AK Parti CHP 15%

17%

MHP8%

Evetçiler 19%

Hayırcılar 8%

HDP 0%

ATV Haber Aktörleri

65 Referandumda evet oyu verenlerle ilgili haberleri temsil eden ‘evetçiler’ Cumhur-başkanı’nın hemen ardından yüzde 19’luk payla ikinci büyük haber aktörü ortaya çık-maktadır. Kanalın referandum sürecinde üçüncü haber aktörü olarak yüzde 17’lik payla CHP yer almaktadır. Hemen ardından yüzde 15’lik payla AK Parti dördüncü sırada yer almış onu takiben yüzde 8’erlik oranlarla MHP ve referandumda hayır oyu verecekleri temsilen ‘hayırcılar’ yer almıştır. Referandumda hayır kampanyası yürüten HDP’ye ise ATV haberlerinde haber aktörü olarakyer verilmemiştir. Tablo 9’da yer alan verilere göre referandumdan önceki 10 günlük süreçte 16 Nisan referandumunda evet oyu vere-ceklerini açıkça deklare eden Cumhurbaşkanı, AK Parti, MHP ve ‘Evetçilerin’ATV Ana Haber Bültenindeki haberlerde haber aktörü olarak yüzde 75’lik pay alırken, refe-randumda hayır oyu vereceklerini açıklayan CHP ve Hayırcılar ise yüzde 25’lik pay almışlardır. Bu bulgulara göre ATV haberlerinin en etkili çerçeve sponsoru içinde siyasi iktidarı da bulunduran ‘evetçiler’ olmuştur. Seçim dönemlerinde medyanın taraflara eşit yaklaşması beklenirken bir medya kurumunda taraflardan birinin hegemonik ağırlığıyla karşılaşılması medyanın tarafsızlığının tartışılması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.

Tablo 9: Haber Aktörlerine Göre Haberlerin Halk TV Kanalında Çerçevelenmesi

Halk TV’de ATV’ye benzer şekilde yapılan analiz sonucunda çıkan sonuç ise in-celenen dönem içinde en önemli çerçeve sponsorunun yüzde 39’la CHP olduğu ortaya çıkmıştır.

CHP’nin ardından yine aynı taraf olan ‘hayırcılar’ın yüzde 37 ile haber aktörü ola-rak yer alması Halk TV’nin belirgin şekilde referandumda taraf olduğu sonucunu

çı-Cumhurbaşkanı AK Parti 9%

1%

CHP 39%

MHP 8%

HDP1%

Evetçiler 5%

Hayırcılar 37%

Halk TV Haber Aktörleri

66 karmaktadır. Referandum ile ilgili haberlerde ‘evet’ oyu vereceğini açıklayan ve evet için çalışma yürüten Cumhurbaşkanı’nın ise yüzde 9’luk oranla üçüncü sırada haber aktörü olduğu, ardından referandumda evet kampanyası yürüten MHP’nin yüzde 8’lik oranla dördüncü haber aktörü olduğu belirlenmiştir. Haberlerde referandumda evet oyu verecekleri temsil eden ‘evetçiler’ ise yüzde 5’lik oranla beşinci sırada haber aktörü olarak yer almıştır. Referandumda siyasi iktidarı temsil eden ve evet kampanyası yürü-ten AK Parti ise yüzde 1 oranıyla HDP ile aynı oranda haber aktörü olarak haberlerde yer almıştır. ATV’den farklı olarak Halk TV’de siyasi iktidarın değil ana muhalefetin büyük oranda haber aktörü olması kanalın muhalif çizgisini belirlemektedir. Yüzde 77’lik oranla haber aktörü olarak referandumda ‘hayır’ oyu vereceklerini açıklayan si-yasi parti, kişi ve grupların öne çıkması, Halk TV’de çerçeve sponsoru olarak farklı grupların giriştiği mücadelede başarısız oldukları sonucunu çıkarmaktadır. Hayır’ı tem-sil eden grupların haber aktörü olarak Halk TV’de karşımıza çıkma biçimleri günlük konuşmalarının haberleştirilmesi dışında, özel röportajlar, canlı yayın konuğu olma şek-linde de gerçekleşmiştir.

Tablo 10: Haber Aktörlerine Göre Haberlerin TRT 1 Kanalında Çerçevelenmesi

Haber aktörlerinin belirlenmeye çalışıldığı analizler sonucu tablo 10’dan edinilen bulgulara TRT 1 Ana Haber Bülteni’nin referandumdan önceki 10 günlük süre içerisin-de haber çerçevelerinin oluşturulmasında yüziçerisin-de 25’lik oranla Cumhurbaşkanı’nın haber aktörü olarak öne çıktığı görülmektedir. Tablodan edinilen bulgulara göre yüzde 24’lük oranla CHP’nin ikinci haber aktörü konumunda olduğu CHP’yi takiben AK Parti’nin yüzde 22’lik oranla üçüncü olarak haber çerçevelerinde haber aktörü olduğu

görülmek-Cumhurbaşkanı 25%

AK Parti CHP 22%

24%

MHP7%

HDP 0%

Evetçiler 15%

Hayırcılar

7%

TRT 1 Haber Aktörleri

67 tedir. Haber aktörü olarak dördüncü sırayı ‘evetçiler’ yüzde 15’lik oranla almışken, MHP ve ‘hayırcılar’ yüzde 7’lik oranla son sırada bulunmaktadırlar. Referandumda hayır oyu vereceğini açıklayan ve bu süreçte kampanya yürüten HDP ise TRT 1 haber-lerinde ATV’ye benzer şekilde haber aktörü olarak hiçbir haberde görülmemiştir. Bu bulgulara göre TRT 1 ana haberlerinde en etkili çerçeve sponsorunun yüzde 69’luk oranla referandumda ‘evet’ kampanyası yürüten siyasi partiler, kişiler ve gruplar olduğu ortaya çıkmıştır.

Türkiye’de kamu tarafından finanse edilerek kamu adına tarafsız yayıncılık yap-ma iddiasında bulunan, ilk ve tek kamu yayıncılığı yapyap-ma görevinde olan Türkiye Rad-yo TelevizRad-yonu’nun ilk kanalı olan TRT 1’de referandumda ‘evetçiler’ ve ‘hayırcılar’

olarak ikiye ayrılan taraflardan biri lehine ortaya çıkan bu sonuç kamu yayıncılığı iddia-sının sorgulanması gerektiği gerçekliğini doğurmaktadır. Özellikle anayasa gibi ülkenin temel meselelerinden biriyle ilgili değişiklikleri içeren referandum sürecinde medyadan özellikle de kamu yayıncılığı yaptığını iddia eden bir kurumda halkın tüm taraflar hak-kında bilgilendirilmesi, taraflara eşit mesafede yaklaşılması beklenirken tablo 10’daki bulgulardan hareketle önemli oranda bir tarafın haberlerde haber aktörü olarak yer al-ması tarafsız yayıncılık ilkesini doğrudan tehdit etmektedir. Yine TRT 1 haberlerinde haber aktörü olarak HDP’ye hiç yer verilmemiş olması seçilmişlerden oluşan bir parti-nin devlet kanalında görünürlüğünün ortadan kalkması anlamına gelmektedir. TRT 1 haberlerinde çıkan bu bulgulara göre siyasi iktidarın kanalın haber çerçevelerine yön verdiği sonucu ortaya çıkmaktadır. ATV, TRT 1 ve Halk TV kanallarında referandum-dan önceki 10 günlük sürecin incelenerek haber aktörlerinin deşifre edilmesiyle ortaya çıkan sonuca göre: TRT 1 ve ATV kanallarının çerçeve sponsorluğunu, çoğunluğunu siyasi iktidarın oluşturduğu ‘evetçiler’in, Halk TV’nin çerçeve sponsorluğunu ise ana muhalefet partisinin de dahil olduğu ‘hayırcılar’ın üstlendiği görülmektedir.

Çerçeve sponsorlarının incelendiği tablo 8, 9 ve 10’a göre tarafsız ve bağımsız yayıncılık yapma iddiasındaki bu üç kanalın referandum sürecindeki Ana Haber Bülten-lerinde taraflı yayıncılık yaptığı ve eşitsiz bir tutumla haber aktörBülten-lerinden bazılarını öne çıkardıkları sonucu ortaya çıkmıştır. Ayrıca kanalların ideolojik olarak yakın oldukları tarafları haber çerçevelerinde haber aktörü olarak vurgulamaları ve diğer tarafları haber aktörü olarak dışarda bırakmaları çerçevelerin bir öne çıkarma ve dışlama kalıpları ol-duğu gerçeğini doğrular niteliktedir.

68